Noel Đà Lạt xưa: Bài Thánh ca vang trong đêm lạnh…

Trong quá khứ, Đà Lạt là thành phố mang đậm dấu ấn văn hóa Công giáo. Thế nên, mùa Giáng sinh ngày trước không chỉ gói gọn trong không gian cộng đồng của một tôn giáo, mà còn là mùa của nguồn an vui, sự thánh thiện tỏa lan trong cảnh sắc, tâm hồn du khách và cư dân nói chung.

Noel Д‘бє§u tiГЄn б»џ nhГ  thб»ќ Con GГ

Bức ảnh chụp ngôi nhà thờ Nicolas Bari (còn gọi là nhà thờ Con Gà, nhà thờ Chánh tòa Đà Lạt về sau này) vào lễ Giáng sinh năm 1932 có thể xem là bức ảnh chụp mùa Noel sớm nhất của Đà Lạt được lưu lại trong văn khố. Trong ảnh, có thể thấy ngôi nhà thờ Chánh tòa Đà Lạt chỉ mới xây dựng xong giai đoạn một (từ tháng 7-1931 đến tháng 3-1932), với phần cung thánh, hậu tẩm và hai gian cánh. Các hạng mục còn lại của ngôi thánh đường này thì phải kéo dài đến năm 1942 mới xây dựng hoàn thiện, để tạo ra một chỉnh thể kiến trúc như ta thấy ngày nay.

Những mô tả trên bức ảnh có thể hội tụ nhiều nét đặc thù của một lễ Giáng sinh nơi thành phố được kiến tạo theo hình mẫu (quy hoạch, văn hóa) của đô thị phương Tây trên cao nguyên Trung phần Việt Nam. Cổng chào ngôi thánh đường có chữ “Noel” trang trí giản dị, các lồng đèn ngôi sao treo ở lối vào, dây cờ đuôi nheo từ điểm cao trước cửa chính thánh đường tỏa ra bốn phía… mở ra một không khí mùa hội hân hoan, nhẹ nhàng và thanh cảnh.

Những cây thông trong khuôn viên nhà thờ Chánh tòa Đà Lạt nay là cổ thụ thì vào năm 1932, chúng chỉ cao vừa phải, ngang với tầm mái của hai gian cánh ngôi giáo đường mới xây, tạo ra một hình thái cảnh quan hài hòa. Từ khoảng sân nhỏ của ngôi giáo đường đến phía trước con lộ, có thể thấy giáo dân tới dự lễ Noel thật đông vui.

Có thể nhận ra họ là những ông Tây đội kiểu mũ “ông hội đồng” – một loại mũ cối trắng phổ biến vào thời Pháp thuộc, người Việt với trang phục áo dài truyền thống, các giáo sĩ, và, dường như dưới những tán thông, có cả những nhóm giáo dân bản địa.

Bức ảnh cũng phản ánh rõ không khí của một thời kỳ giáo dân Đà Lạt đã đông đúc, mở rộng về thành phần (dẫn đến việc cha sở Céleste Nicolas phải thiết kế một đồ án xây dựng ngôi thánh đường mới).

Ngay từ trên bức ảnh, có thể thấy sân nhà thờ của ngày lễ Giáng sinh là biểu trưng thú vị nhất cho cuộc gặp gỡ, chung sống và dung hòa của các truyền thống văn hóa từ thuở ban đầu đã định hình nên giá trị Đà Lạt.

“Một nguồn thương vô tận”

Yếu tố này được thể hiện rõ thêm trong không khí những ngày Giáng sinh về sau, khoảng thập niên 1950-1960. Tờ tuần san Đà Lạt của Ty Thông tin (do ông Phạm Gia Triếp chủ trương, ông Hồ Thượng Hiên phụ trách nội dung) phát hành từ năm 1957 đến 1964, cứ đến Giáng sinh lại ra số báo đặt biệt với tranh bìa là các bức họa hang đá Bethlehem – nơi Chúa ra đời – được vẽ và trang trí thanh nhã. Nội dung số Giáng sinh luôn có nhiều bài vở phản ánh sinh hoạt văn hóa, sinh hoạt thiện nguyện ở các nhà thờ trong thành phố, đặc biệt là vùng sâu vùng xa, nơi có đồng bào sắc tộc khó khăn.

Có thể chọn ngẫu nhiên, trên tuần san Đà Lạt số đặc biệt mừng Giáng sinh năm 1957, có bài viết Đà Lạt với ngày Giáng sinh năm 1957 của tác giả Thiện Nhân. Bài viết mô tả không khí giáng sinh năm đó, mà theo tác giả là “rộn ràng hơn mọi năm”. Tác giả bài báo viết: “Khuya lại, để kỷ-niệm ngày Chúa Cứu-thế giáng-sinh, tất cả các giáo-đường thuộc đô-thị Đà Lạt đã hành-lễ trọng-thể hơn các năm trước. Đặc-biệt, riêng nhà thờ Đan-kiơ (Dankia – NVN) tại khu-phố 5 đã tập trung đến 1.618 giáo-dân người Thượng thuộc các địa-phận Blao, Dran và Lâm-viên tổ chức ăn mừng theo phong-tục người Thượng một cách vui vẻ náo-nhiệt, tiếp đó, họ dự lễ cầu kinh mừng Chúa trong khung-cảnh rất tôn-nghiêm suốt buổi khuya 24 rạng ngày 25 tháng 12 năm 1957.”

Số báo mừng Giáng sinh của Tuần báo Đà Lạt năm 1957. Ảnh: NVN

Tối 25-12 năm đó, ở quảng trường Hòa Bình, Ty Thông tin còn tổ chức chiếu bóng cho hàng ngàn người xem ngoài trời, còn Nha Xã hội Cao nguyên Trung phần thì tổ chức những nhóm phát quà bánh Noel cho trẻ em nghèo trong thành phố. Trong những ngày mùa đông thời tiết lạnh giá, các hoạt động tương trợ mang tinh thần bác ái được tổ chức từ khu trung tâm đến những vùng sơn cước xa xôi đem lại nguồn động viên ấm áp cho những người lâm vào cảnh đời khó khăn.

Trong bài báo Đêm Noel Đà Lạt của tác giả Văn Sơn đăng cùng số báo nói trên, có những mô tả mộc mạc nhưng trữ tình, bảng lảng mà tinh tế về một đêm giáng sinh của Đà Lạt xưa: “Buổi chiều, ánh hoàng hôn vừa khuất, trên nóc giáo đường đèn điện muôn mầu sắc, lung linh ngàn ánh hoa nến trắng nở.

Xa xa âm vang hồi chuông đổ, từ các nẻo đường, đoàn người tấp nập kéo đến nhà thờ. Các em nhỏ xúng xính trong bộ quần áo mới. Trên nét mặt mọi người biểu lộ nét vui tươi hớn hở đón mừng Chúa. Người ta im lặng lắng nghe tiếng chuông rơi tan dần vào trong không gian và tận vào trong lòng nhân thế. Đêm nay ngạt ngào trong hương sắc, Chúa ra đời sao giăng hàng bốn phía.

Cửa giáo đường mở rộng để đón các con chiên từ bốn phía đi lại. Người ta quỳ dưới chân Chúa, cầu xin Chúa một nguồn thương. Một nguồn thương vô tận.”

Theo tác giả, đêm Noel thiêng liêng bắt đầu bằng một hồi chuông báo thánh lễ canh thức Vọng Giáng sinh. Tác giả kể rằng vào đêm Giáng sinh năm đó (1957), ông được dự thánh lễ Giáng sinh do linh mục Bửu Dưỡng làm chủ tế với những lời chia sẻ Thánh kinh thật sâu sắc. Và thánh lễ đêm Noel kết thúc vào giữa khuya, khi sương xuống dày đặc. “Đoàn người hớn hở ra về tản mát trên các nẻo đường, biến mất trong sương khuya dày đặc. Lòng tôi lâng lâng một niềm vui hân hoan, tôi liên tưởng tới lúc tôi quỳ dưới chân Chúa hát bài Mừng Sinh Nhật để chúc mừng Chúa Cứu Thế ra đời, tiếng hát còn vẳng bên tai”, tác giả Văn Sơn viết.

Tuần báo Đà Lạt,giai phẩm mừng Giáng sinh năm 1960. Ảnh: NVN

Một năm sau những ghi chép trên, ở một ngôi nhà lưng chừng con dốc dẫn đến nhà thờ Chánh tòa Đà Lạt, có cậu bé 14 tuổi đứng dõi theo một tà áo trắng trong chiều Noel sương khói và để tâm hồn chìm đắm miên man trong giai điệu êm đềm của bản Silent Night. Một ký ức về vẻ đẹp thánh thiện vào buổi chiều lễ Vọng Giáng sinh giá lạnh có mưa sương lất phất bay đã cất cánh thành nguồn cảm hứng để sau này ca khúc Bài thánh ca buồn ra đời – một ca khúc mà nửa thế kỷ sau, cứ vào dịp Giáng sinh về, vẫn còn nghe ngân vang trong những xóm đạo như một bản “nhạc hiệu Noel”. Cậu bé 14 tuổi năm nào, chính là nhạc sĩ Nguyễn Vũ. Một chuyện tình buồn đã được dệt vào ca khúc của ông, trong không gian đêm lạnh đặc thù Đà Lạt: “Vang trong đêm lạnh bài ca Thiên Chúa/ Khẽ hát theo câu Đêm thánh vô cùng” hay “Long lanh sao trời đẹp thêm môi mắt/ Áo trắng em bay như cánh thiên thần”.

Không gian Đà Lạt đêm giáng sinh đi vào tâm hồn nhạy cảm của người nhạc sĩ, được lưu giữ trong một tình khúc hoài niệm và thuần khiết.

Còn họa sĩ Đinh Cường, người đã cùng bạn bè thân thiết trải qua những mùa giáng sinh tuyệt vời giữa thập niên 1964 tại Đà Lạt thì ghi lại những câu thơ đẹp như một hồi quang trong sương: “tháng chạp bao giờ cũng buồn/ nhớ đêm Noël ngoài đường đầy người/ đi lễ, những cặp tình nhân trẻ bên nhau/ như bay trong không gian xanh tranh Chagall/ với rất nhiều hoa hồng trắng và bạch lạp”.

Đi qua những dòng ký ức của cư dân và du khách, có thể nhận ra Đà Lạt ngày xưa là một thành phố để sống chậm rãi, tận hưởng những mùa Giáng sinh tuyệt vời.

NGUYỄN VĨNH NGUYÊN

[Bài viết đã đăng trên báo Thanh Niên, số ngày 24/12/2022]

Đăng bởi: Nguyễn Hữu Tuyển