Sa Huỳnh là vựa muối lớn từ thế kỷ 19 và hiện tại vẫn còn lưu giữ phương thức làm muối truyền thống. Cánh đồng muối Sa Huỳnh ngày nay trở thành điểm đến đẹp bình dị trong mắt du khách.

Cánh đồng muối Sa Huỳnh – Vẻ đẹp dung dị của “vàng trắng” xứ An Nam

Đồng muối Sa Huỳnh nhìn từ trên cao. Ảnh: Lill Nox.

Thời Pháp thuộc, muối Sa Huỳnh được người châu Âu rất yêu thích và gọi là “vàng trắng” xứ An Nam. Những hạt “vàng trắng” chứa nắng gió của vùng biển miền Trung khi ấy đã được Pháp huy động và mang sang tiêu thụ số lượng lớn ở châu Âu.

Ảnh: Lill Nox.

Địa danh cánh đồng muối Sa Huỳnh khởi nguyên từ tên gọi Sa Hoàng, nghĩa là “cát vàng”. Màu cát ở đây không trắng mà lại có màu vàng óng ánh. Nhưng sở dĩ phải viết thành “Sa Huỳnh”, vì chữ “Hoàng” trùng tên với Chúa tiên Nguyễn Hoàng. Muối Sa Huỳnh thời đó không chỉ cung cấp cho người dân Trung Bộ mà còn vượt qua đèo An Khê, lên Tây Nguyên phục vụ đồng bào các dân tộc miền Thượng.

Ảnh: Thai Vo Hong.

Theo sử liệu, nghề sản xuất muối ở Sa Huỳnh bắt đầu từ khoảng 200 – 300 năm trước. Thuở ấy, có một người họ Ngô từ Bắc vào định cư cạnh vùng biển Sa Huỳnh. Ở đây có đầm Nước Mặn thông với biển. Một ngày nọ, ông phát hiện vũng nước đọng có lớp màng màu trắng. Ông đưa tay sờ thì lớp màng vỡ thành những hạt nhỏ có vị mặn. Từ đó ông có ý tưởng sử dụng nước mặn trong đầm để sản xuất muối.

Ảnh: Thanh Lâm Nguyễn.

Từ đó ông cần mẫn be bờ, tạo thành những ô ruộng vuông vức. Sau nhiều ngày, người dân hồ hởi đón nhận những hạt muối đầu tiên từ tay ông. Họ cùng ông mở mang ruộng đồng, làm ra những hạt muối tinh khiết. Diêm dân ghi nhớ công ơn, cùng nhau góp tiền của xây dựng miếu thờ, tôn làm ông tổ nghề muối. Vào ngày rằm và mồng một, người dân thường sửa soạn hoa quả thắp hương khấn vái cầu cho mùa màng bội thu.

Ảnh: Hoa Tran.

Trong thời kỳ thực dân Pháp đô hộ, hoạt động sản xuất ở đồng muối Sa Huỳnh được quản lý chặt chẽ. Muối được vận chuyển, phân phối và xuất khẩu như một loại hàng hóa độc quyền của người Pháp. Tất cả các hoạt động mua bán, sản xuất muối tự do đều là bất hợp pháp. Vì thế khi ấy, người dân lâm vào cảnh thiếu muối trầm trọng, ai oán khắp nơi.

Vận chuyển muối đến nơi tập kết. Ảnh: Hoa Tran.

Ngày nay, cánh đồng muối Sa Huỳnh thuộc xã Phổ Thạch, huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi. Khu vực này có khoảng 550 hộ diêm dân và chừng 2.000 nhân khẩu theo nghề làm muối. Với diện tích hơn 120 ha, hàng năm làng muối cung cấp cho thị trường từ 8.000 – 9.000 tấn. Vụ muối chính ở đây bắt đầu từ tháng 3 đến tháng 9 hàng năm.

Ảnh: Báo Đại đoàn kết.

Ảnh: Thai Vo Hong.

Độ mặn nước biển ở đây rất cao, thích hợp cho sản xuất muối. Khi thủy triều dâng lên rút xuống theo chu kỳ cũng là lúc diêm dân ra đồng. Nghề làm muối rất vất vả, vì chủ yếu phải làm việc dưới cái nắng như thiêu như đốt. Từ cuối tháng 3, người dân đã phải ra đồng ép nền ruộng và dựng bờ để chuẩn bị dẫn nước biển vào.

Cào muối. Ảnh: Tuan Tran Viet.

Nền ruộng phải phẳng như nền nhà, nền xi măng thì muối mới sạch. Khoảng tháng 5 đến tháng 8 là thời điểm trời nắng gay gắt, người dân sẽ dựa vào thủy triều hàng ngày để lấy nước vào ruộng. Nắng càng lớn thì muối kết tinh càng nhanh, cho hạt to, độ mặn cao, chất lượng tốt.

Cho nước biển chảy vào ruộng.

Khi muối kết tinh đủ độ thì mọi người cùng nhau thu hoạch muối thật nhanh chóng để chuẩn bị ruộng trống cho mẻ muối tiếp theo. Muối sẽ được cào thành từng đống nhỏ cho nhanh ráo nước rồi mới được vận chuyển về nơi tập kết. Những hạt muối trắng ngà, mặn mòi vị biển mang theo hy vọng về cuộc sống ấm no của diêm dân Sa Huỳnh.