Tại thủ đô Sarajevo, Bosnia và Herzegovina, trên một góc phố ngay bên kia cây cầu Latin, treo một biểu ngữ lớn màu tím với dòng chữ màu trắng in hoa: “Góc phố đã khởi động thế kỷ 20”! Góc phố Bosnia và Herzegovina ấy vẫn còn đến ngày nay.

Chính tại góc phố Bosnia và Herzegovina ấy, vào ngày 28/6/1914, một người Bosnia 19 tuổi tên là Gavrilo Princip đã ám sát Thái tử Franz Ferdinand của Áo và người vợ đang mang thai của ông, Sofia, rồi từ đó thiết lập một loạt các sự kiện dẫn đến Chiến tranh thế giới thứ nhất và thay đổi toàn bộ thế kỷ 20.

Nhưng bản thân vụ ám sát là một trò hề, một nỗ lực gần như thất bại, cho đến khi một “vở bi hài kịch” đưa Thái tử đến ngay trước mặt kẻ ám sát.

Góc phố “Gavrilo Princip” nổi tiếng ở Bosnia và Herzegovina. Tấm bảng được treo lên vào năm 2014. Ảnh: sarajevotimes

Vốn chỉ được nuôi dạy như một hoàng tử bình thường nhưng dòng đời xô đẩy đã đưa Franz Ferdinand trở thành người kế vị ngai vàng Áo-Hung đầy quyền lực. Có lẽ, chính điều đó là khởi nguồn cho cái chết của ông, khi ông dự định áp dụng chính sách mới khi lên ngôi.

Franz Ferdinand và vợ Sophie rời khỏi Sarajevo Guildhall sau khi đọc một bài phát biểu vào ngày 28/6/1914. Họ bị ám sát năm phút sau đó. Ảnh: Wiki

Ferdinand dự định thay thế chủ nghĩa thuyết nhị nguyên Áo-Hung bằng “Chủ nghĩa xét xử”, một chế độ quân chủ hợp nhất thế chân vạc trong đó vùng đất Slavic thuộc đế chế Áo-Hung sẽ được tổ chức lại và kết hợp thành vương miện thứ ba. Ferdinand cũng ủng hộ ý tưởng về chủ nghĩa liên bang.

Những ý tưởng này không phổ biến trong giới cầm quyền. Một nhóm khủng bố người Serbia, Bàn tay đen, đã quyết tâm ám sát Franz Ferdinand trong chuyến thăm Sarajevo ngày 28/6/1914 nhằm trì hoãn các cải cách của ông.

Gavrilo Princip, người đã khởi động Cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất. Ảnh: diepresse

Vào ngày định mệnh đó, không dưới 7 âm mưu được bố trí dọc theo tuyến đường mà Thái tử đến Tòa thị chính. Hầu hết trong số đó vô dụng cho đến khi chiếc xe tiếp cận một trong những kẻ âm mưu, Nedeljko Cabrinovic. Cabrinovic đã ném một quả bom, nhưng nó bị bật ra mui trần được gập lại của chiếc xe và lăn xuống đường. Vụ nổ đã tạo thành một cái hố có đường kính 1 feet (khoảng 0,3m) trên đường và làm nhiều người bị thương. Xe Thái tử là xe thứ hai nên không bị làm sao. Trong khi đó, Cabrinovic đã nuốt một viên thuốc xyanua và nhảy xuống sông Miljacka.

Vào thời điểm đó, dòng sông chỉ sâu 0,15m và thấp hơn mặt đường 4,6m. Cabrinovic bị bong mắt cá chân và không thể di chuyển. Viên thuốc xyanua của gã cũng không có tác dụng mà chỉ khiến gã bị nôn. Sau đó, gã được kéo ra khỏi sông và bị đám đông đánh đập dữ dội.

Thoát chết, Thái tử Ferdinand đến Tòa thị chính, giận dữ la hét: “Ta đến thăm Sarajevo và một quả bom ném ngay vào ta. Thật điên rồ!” Sau đó, Thái tử quyết định đến bệnh viện thăm những người bị thương trong vụ đánh bom. Nhưng không ai nói với tài xế hành trình đã bị thay đổi. Chiếc xe đáng nhẽ đi thẳng lại rẽ phải ở góc đường. Khi phát hiện ra mình đi nhầm, tài xế đã phanh và chiếc xe dừng lại.

Bức ảnh được cho là mô tả vụ bắt giữ Gavrilo, mặc dù một số học giả nói rằng nó mô tả vụ bắt giữ Ferdinand Behr, một người ngoài cuộc ban đầu bị nghi ngờ có liên quan đến vụ ám sát. Ảnh: Wiki

Gavrilo Princip, một thành viên trong nhóm ám sát, khi ấy đang ngồi trong một quán cà phê bên kia đường, có lẽ nhâm nhi cà phê để ngẫm xem đi bước nào tiếp theo, hoặc tự tử để tránh bị bắt. Khi nhìn thấy chiếc xe, Princip chạy ngay ra, và “quăng” hai viên đạn vào hai vợ chồng Thái tử. Viên đầu tiên bắn trúng Sophie và thứ hai trúng Franz Ferdinand. Franz Ferdinand ôm lấy vợ khóc: “Hãy sống, Sophie, vì bọn trẻ.”

Tất cả các sát thủ cuối cùng bị bắt, bị tử hình hoặc ngồi bóc lịch dài hạn. Gavrilo Princip, định tự tử nhưng bất thành cũng vì thuốc quá hạn, bị phán 20 năm khổ sai nhưng chết 3 năm sau đó vì bệnh lao. Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ.

Chiếc xe đã chở Franz Ferdinand và vợ khi bị ám sát, hiện đang ở trong một bảo tàng. Ảnh: Alan Sawyer/Flickr

Một năm sau, đế chế Áo-Hung sụp đổ và Nam Tư ra đời. Princip được tôn thành anh hùng với người Nam Tư. Cây cầu Latin đối diện với điểm ám sát đã được đổi tên sau khi người ta phát hiện ra dấu chân của Princip còn lưu lại trên vỉa hè. Một tấm bia tưởng niệm được đặt đúng vị trí Gavrilo Princip nổ súng.

Cây cầu Latin bắc qua sông Miljacka, vùng nước nông mà một trong những kẻ ám sát đã nhảy xuống. Ảnh: @ ajdo_sarajevo

Dấu chân ấy đã bị hủy hoại trong cuộc chiến 1992-1995 ở Bosnia. Tòa nhà mà Princip đã đứng biến thành bảo tàng. Góc phố Bosnia và Herzegovina với tấm bia tưởng niệm vẫn còn đó.