Những câu chuyện kì lạ ở thành nhà Hồ bây giờ mới kể
Thành Nhà Hồ chẵn năm năm được UNESCO tôn vinh là Di sản Văn hóa thế giới. Ngôi thành đá kỳ vĩ độc nhất vô nhị đã trơ gan cùng tuế nguyệt hơn 600 năm.
Cứ có cảm giác là lạ, bởi vô khối các công trình những là thành quách đền đài miếu mạo cùng những vật thể cùng phi vật thể này khác dằng dặc trải suốt các triều phong kiến Đại Việt nhưng cái ông UNESCO lại để mắt đến một công trình của một ông vua ở ngôi chỉ 7 năm. Mà ông vua ấy, Hồ Quý Ly đứng đầu một triều đại hàng trăm năm nay, các nhà chép sử không tiếc lời rủa xả là ngụy, là không chính danh! Hoành tráng chĩnh chiện như cuốn Toàn thư (Đại Việt sử ký toàn thư) sử thần Ngô Sĩ Liên đã không ngần ngại chép và tách riêng ra một kỷ (thiên-chương) gọi là Ngụy Hồ!
Vậy mà Tổ chức Văn hóa giáo dục của Liên Hiệp Quốc đã không lấy đó làm điều, dẫu muộn nhưng đã sáng suốt tôn vinh Thành Hồ là Di sản văn hóa nhân loại. Cứ như động thái đó là nghĩa cử của việc minh oan chiêu tuyết cho tác giả thành Hồ – Hồ Quý Ly.
Tác giả? Chứ sao! Thử lật lại một đoạn trong chính sử. Vẫn là cuốn Toàn thư viết thế này.
Mùa xuân năm Đinh Sửu niên hiệu Quang Thái thứ mười, tức là năm 1397 tháng Giêng, Hồ Quý Ly sai Lại bộ thượng thư kiêm Thái sư lệnh Đỗ Tỉnh đi coi đất rồi đo đạc động An Tôn Phủ Thanh Hoa đắp thành đào hào, lập nhà tông miếu, dựng đàn xã tắc, mở đường phố có ý muốn dời đô. Việc trong ba tháng thì xong.
Việc xây thành chỉ vỏn vẹn trong ba tháng thì xong!
Với cụm từ đó trong Toàn thư, Hồ Quý Ly đã gieo vào hậu thế một tồn nghi nhọc nhằn. Bởi cộm cán như Viễn Đông Bác cổ thời Pháp, đến ngành Khảo cổ của chế độ mới, các chuyên gia từng loay hoay nhiều năm với không ít tiền của nhưng vẫn chả thể giải mã nổi việc trong ba tháng thì xong ấy. Những năm 1990 lại được sự giúp sức của Đại học Chiêu Hòa (Nhật Bản) nhưng cái cụm từ ấy vẫn như đang tiếp tục thách đố qua các đợt nối nhau dài dài những điều nghiên, khai quật thám sát Thành Hồ.
Lần ấy, tôi may mắn được lặp lại động thái ngước lên như người thả diều, coi diều của bà Katherine Muller Marin, Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam. Chả là bà Katherine Muller Marin khi ấy dẫn theo hàng chục nhà ngoại giao đi coi xét thực địa Thành Hồ. Khi ngẩng, ngước lên như thế, bà đã thốt lên nhiều lần hai từ bí ẩn với các nhà ngoại giao! Bí ẩn việc ba tháng vừa thiết kế vừa thi công một tòa thành chu vi 4 cây số vuông cao 10 mét và 4 vòm cổng! Bí ẩn việc ghép hàng ngàn vạn những viên đá, thớt đá hình vuông hình chữ nhật (viên lớn có kích cỡ dài 5,1m rộng 1,59m cao 1,3m) trong 20 ngàn mét khối đá. Bà Katherine Muller Marin nói mà như than rằng, việc kỳ khu và cũng là kỳ quan khi xây cất 4 vòm cổng thành, việc ghép các khối đá hình múi cam cho những vòm cổng ngất ngư mà không dùng bất kỳ vật liệu nào để kết dính? Rồi bí ẩn khối lượng đá lớn như thế lấy ở đâu? Vận chuyển bằng kiểu gì? v.v..
Các nhà nghiên cứu lịch sử đánh giá, kiến trúc của Thành nhà Hồ rất khoa học, với các phiến đá được đục đẽo vuông vức, công phu xếp đan xen theo hình múi bưởi để tránh rung chấn lớn như động đất. Giữa các phiến đá xây thành không có bất kỳ chất kết dính nào nhưng tòa thành vẫn đứng vững hơn 600 năm qua dù chịu rất nhiều tác động của địa chấn và bom đạn tàn phá. Điều đặc biệt là công trình kiến trúc đồ sộ, vững chắc như vậy mà quá trình xây dựng chỉ vỏn vẹn ba tháng (từ tháng 1/1397 đến tháng 3/1397).
Thời ấy chưa có công nghệ vận chuyển hay ghép đá gắn xi măng, vậy làm sao để những bức tường thành được xếp vuông vắn, thẳng đứng và tồn tại đến ngày nay? Điều gì đã giúp người thợ xưa với công cụ thô sơ lại có thể vận chuyển và xây nên tường thành bằng những phiến đá khổng lồ?
Câu trả lời được hé lộ phần nào khi người ta tìm thấy hàng trăm viên bi đá lớn (bằng quả bóng đá), nhỏ (bằng quả cầu mây) trong nhiều lần khai quật khảo cổ. Việc tìm thấy những viên bi đá này giúp củng cố giả thiết người thợ khi xưa đã dùng chúng như con lăn để tời đá từ vùng khai thác (cách vị trí xây thành hàng chục km). Kết hợp với tời và đắp đất, người ta đã đưa những phiến đá lên cao để xây thành.
Đôi rồng đá mất đầu ở trung tâm tòa thành
Ngoài kỹ thuật xây thành, đôi rồng đá mất đầu cũng là câu hỏi hiện chưa có lời giải thỏa đáng. Nằm ở trung tâm tòa thành, hai con rồng mất đầu nằm song song hai bên đường đi xuyên qua thành nối từ cổng Nam lên cổng Bắc. Nhà Hồ thất thủ, đôi rồng đá mất tích bí ẩn. Năm 1938, tượng rồng đầu tiên được một nông dân phát hiện khi đang cày ruộng trong thành. Cho rằng đã là tượng rồng ở cung vua thì nhất thiết phải có cặp nên các chức dịch trong làng đã cho đào bới khắp vùng mới tìm được tượng rồng đá thứ hai.
Ai đã chặt đầu rồng, câu hỏi này có nhiều lý giải. Người cho rằng sau khi xâm lược, quân Minh đã chặt đầu rồng, biểu tượng quyền lực của nhà Hồ để thể hiện sự diệt vong của vương triều này. Lại có người cho rằng việc này là do những người bất đồng chính kiến với nhà Hồ gây ra.
Lại có ý kiến rằng thời kỳ mới chiếm đóng Việt Nam, người Pháp bắt dân trong vùng hàng tháng, hàng năm phải trải chiếu hoa trên con đường dẫn tới đôi rồng đá. Người dân bức xúc nên chặt đầu rồng? Còn một cách lý giải lưu truyền trong dân gian rằng có thời kỳ làng Xuân Giai (nằm ở cổng Nam, thuộc xã Vĩnh Tiến) thường xuyên bị cháy nhà. Người dân cho rằng do rồng quay đầu về làng phun lửa gây cháy nên đã chặt đầu rồng.
Người dân xứ Thanh còn truyền tai câu chuyện nhuốm màu giang hồ như sau. Nghe đồn trong mắt rồng ở cung cấm thường được vua chúa cho yểm rất nhiều vàng ngọc châu báu, một đêm lợi dụng lúc trời đổ mưa như trút nước, trong thành hoang vắng không bóng người qua lại, hàng chục đạo tặc bí mật chặt đầu đôi rồng mang đi xa đập nát để tìm ngọc quý. Cũng chẳng ai nhớ đó là năm nào.
Tiến sĩ Phạm Văn Đấu (Hội sử học Thanh Hoá) đánh giá đôi rồng đá ở thành Tây Đô thuộc loại tượng rồng lớn và đẹp nhất hiện còn lại ở Việt Nam. Đôi rồng thể hiện nghệ thuật chạm khắc thời Trần lúc hưng thịnh với đặc điểm khỏe khoắn, đầy đặn. “Sử cũ không ghi chép cũng không ai biết đôi rồng đá bị mất đầu từ bao giờ, nhưng giả thiết sau khi xâm lược nước ta, quân Minh cho chặt đầu rồng mang về báo công được nhiều người chấp nhận”, tiến sĩ Đấu nói.
Xung quanh ngôi thành đá hơn 600 năm tuổi vẫn còn vô số bí ẩn đang chờ giải mã. Mới đây nhất, trong quá trình tôn tạo, phục dựng di tích đàn tế Nam Giao thuộc di sản thành Nhà Hồ, các nhà khảo cổ đã phát hiện ngôi mộ táng khổng lồ, bên trong có bộ xương còn tương đối nguyên vẹn.
Phát hiện một ngôi mộ táng khổng lồ ở đàn tế Nam Giao, bên trong là bộ cốt trâu còn nguyên vẹn
Bộ xương ở tư thế nằm ngửa, được đặt trong bia mộ quây bằng đá. Vị trí của ngôi mộ đá này nằm dưới lòng bức tường bao vòng ngoài của đàn tế Nam Giao, sát chân núi Đốn Sơn. Qua nghiên cứu, các nhà khảo cổ nhận định, đây là bộ xương trâu. Nhưng vì sao lại mai táng trâu ở vị trí trang trọng là đàn tế, nơi được coi là chốn linh thiêng, thì vẫn là câu hỏi bỏ ngỏ.
Tiến sĩ Đỗ Quang Trọng, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di sản thành nhà Hồ, cho rằng đối với người phương Đông, quan niệm “tam sinh” (ba vật dùng trong lễ tế thần gồm trâu, dê, ngựa) đã trở thành luật bất thành văn và ăn sâu trong lòng người Việt. Rất có thể trước khi khởi dựng đàn tế, Hồ Quý Ly đã cho cúng trâu để tế thần linh. Mặt khác, xứ Thanh thuộc hạ lưu sông Mã, là vùng canh tác lúa nước màu mỡ phì nhiêu hàng nghìn năm nay, nên con trâu luôn được đánh giá cao. Hồ Quý Ly cho cúng tế thần linh bằng trâu với mong muốn dân được no đủ, mùa vụ bội thu.
Hiện ngôi mộ đá táng trâu vẫn nằm nguyên vị trí cũ. Theo kế hoạch tới đây số cốt xương của con trâu được tế lễ hơn 600 năm về trước sẽ được khai quật toàn bộ. Mô hình mộ đá sẽ được dựng lại để đảm bảo thống nhất toàn vẹn của di tích đàn tế trong quần thể di sản Thành nhà Hồ.
Nguồn: Tổng hợp
Đăng bởi: Đặng Việt Duy
