Sắc thái văn hóa dân tộc Lanna tại Chiang Mai, TháI Lan

Lanna (tên đầy đủ: “Lan Na Thai”, ล้านนา) là tên một vương quốc cổ từng tồn tại từ cuối thế kỷ 13 đến gần cuối thế kỷ 18 ở miền núi phía Bắc của Thái Lan hiện nay. “Lan” (ล้าน, lán) có nghĩa là “triệu”, còn Na (นา, nà) có nghĩa là “nương lúa”, vậy “Lanna” có nghĩa là “Vương quốc triệu nương lúa”. Chủ nhân của nó là người Thái Yuan. Đây cũng là chủ nhân của các nhà nước trước Lanna, đó là Ngoenyang (thế kỷ 7-13) và Yonok (trước thế kỷ 7). Nguyên sử gọi là Bát Bách Tức Phụ. Là một sự tiếp nối của vương quốc Ngoangyang, Lanna đã nổi lên đủ mạnh trong thế kỷ 15 để cạnh tranh với vương quốc Ayutthaya, cùng với nhiều cuộc chiến tranh đã đi qua trong lịch sử.

Lanna được thành lập vào năm 1292, khi vua Mengrai – vị vua cuối cùng của Ngoenyang – dời đô từ Ngoanyang (thành phố Chiang Saen ngày nay) về Chiang Hai (thành phố Chiang Rai ngày nay) để mở rộng sự kiểm soát của mình từ lưu vực sông Ping sang cả lưu vực sông Kok. Lãnh thổ của Lanna dưới thời vua Mengrai đã có lúc bao trùm khắp một miền rộng lớn ở miền Bắc Thái Lan hiện nay (trừ một số nơi thuộc về Payao và Sukhothai), ở miền cực Đông của bang Shan Myanma ngày nay, và ở phía Nam của Sipsongpanna (huyện Cảnh Hồng Vân Nam Trung Quốc) ngày nay. Chiang Mai được vua Mengrai xây dựng vào năm 1296 làm kinh đô lâu dài cho đất nước.

Sau khi vua Mengrai qua đời năm 1317, đất nước này rơi vào tranh chấp ngai vàng trong hoàng tộc một thời gian rồi trở lại ổn định vào khoảng cuối thế kỷ 14. Từ thế kỷ 14 đến đầu thế kỷ 16, dưới thời các vua Ku Na, Saen Muang Ma, Sam Fan Kaen, Tilokarat, và Phaya Kaeo là thời kỳ Lanna phát triển hưng thịnh. Tôn giáo, văn học và buôn bán phồn thịnh ở kinh đô Chiang Mai. Những nhà sư người Mon từ Hariphunchai đã truyền bá đạo Phật Theravada rộng khắp Lanna. Vua Ku Na đã cho xây một tháp lớn trên đỉnh Doi Suthep vào năm 1386 để cúng Phật.

Cuối thế kỷ 14 đến giữa thế kỷ 15, Lan Na có vài cuộc chiến tranh với Ayutthaya từ phía Nam và nhà Minh từ phía Bắc.

Dưới thời vua Tilokaraj (giữa đến cuối thế kỷ 15), Lanna rất hùng mạnh, đánh bại cuộc tấn công của Ayutthaya, xâm lược Payao. Năm 1449, nhà vua đã mở những cuộc viễn chinh để mở rộng lãnh thổ cho Lanna sang phía Đông, tới vùng thành phố Nan ngày nay. Để tạ ơn Phật về thắng lợi ở phía Đông, nhà vua đã cho đúc một tượng Phật bằng vàng nặng tới 1.200 kg. Tượng này nay vẫn còn ở chùa Wat Suan Tarn ở thành phố Nan. Năm 1480, Tilokaraj đã phái quân tới Lan Xang để giúp nước này đánh trả quân Đại Việt xâm lược. Nhà vua cũng mở rộng lãnh thổ của Lanna hơn nữa về phía Tây nơi có người Shan cư trú. Tilokaraj rất sùng bái đạo Phật. Ông đã cho xây nhiều chùa chiền trong đất nước, nhất là ở kinh đô (thành phố Chiang Mai nay).

Sau thời Tilokaraj, Lanna lại rơi vào tranh chấp ngôi báu và xung đột với các nước láng giềng là Ayutthaya và Lan Xang. Những điều này khiến Lan Na suy yếu. Giữa thế kỷ 16, vua của người Shan và cũng là hậu duệ của vua Mangrai là Meguti trở thành vua của Lanna. Nhưng sau đó, nước của người Shan bị Taungoo (Myanma) của vua Bayinnaung khuất phục. Lanna trở thành thuộc địa của Taungoo, và vua Meguti chỉ là vị vua bù nhìn. Các thành viên của hoàng tộc và quan lại cao cấp của Taungoo được cử tới Chiang Mai để cai trị Lanna trên thực tế. Tình trạng này kéo dài suốt 2 thế kỷ tiếp theo. Đến năm 1774, Phraya Cha Ban và Phraya Kawila với sự hậu thuẫn của vua Taksin đã chiếm được Lanna từ tay người Miến Điện. Tuy nhiên Lanna lại trở thành chư hầu của Thonburi.

Đến đầu thế kỷ 20, Xiêm chính thức sáp nhập Lan Na vào lãnh thổ của mình.

Như một lẽ tất nhiên khi một đất nước chiếm một đất nước khác, đồng hóa từng xảy ra ở Lanna. Chính quyền Thái từng ra lệnh cấm nói ngôn ngữ Lanna, đốt hết thư viện về Lanna, và xóa hết vết tích Lanna trong sách sử. Điều kỳ diệu là lượng khách du lịch đông đảo đổ về Chiang Mai là động lực nhất để Thái Lan phục hồi lại nền văn hóa nhiều màu sắc và khác biệt ở miền đất này.

Những di sản văn hóa từ thời xưa để lại

Nhà ở với kiến trúc truyền thống của người Lanna được gọi là Ruen Ka-lae. Nó là loại nhà sàn mái tam giác giống như nhà của nhiều dân tộc khác ở Đông Nam Á. Điểm khác biệt là đầu hồi và cuối mái nhà thường có những thứ bằng gỗ chạm khắc bằng tay hình chữ V gọi là Ka Lae. Nhà của người giàu thường làm bằng gỗ teak trong khi nhà của người thường chỉ làm bằng tranh tre. Ngày nay, Ka Lae được trang trí trên mái của rất nhiều công trình kiến trúc hiện đại ở Chiang Mai, từ sân bay, nhà hàng, khách sạn, trung tâm thương mại, cho đến bến xe bus.

Người Lanna thờ thần và tổ tiên. Đạo Phật Therevada với các kinh Phật bằng tiếng Pali được các nhà sư người Môn ở Hariphunchai truyền bá tới Lanna. Vua Ku Na, vua Tilokarat đã biến đạo Phật thành quốc đạo và thay thế dần các sư người Môn bằng sư người Lanna. Vào khoảng thế kỷ 15-16, đạo Phật Therevada gốc như ở Sri Lanka đã được địa phương hóa thành hai phái với trung tâm là Wat Suan Dok và Wat Padaeng. Hai phái này sau đó đã lan rộng khắp vùng thượng nguồn sông Mê Kông tới Chiang Saen, Chiang Rung và Chiang Tung.

Các lễ hội tôn giáo ở Chiang Mai thường xuyên diễn ra với sự nhộn nhịp của người người tham gia, và sự sặc sỡ của đa sắc màu. Vào mùa lễ hội, ban nhạc “Piphat” chơi những giai điệu truyền thống, còn những người hâm mộ thì biểu diễn những điệu múa của người Lanna trong bộ lễ phục đầy sắc màu kì quặc.

Songkran, lễ hội té nước mừng năm mới của người dân Thái Lan cũng bắt nguồn từ phía Bắc, và được tổ chức hoành tráng, rộng rãi ở Chiang Mai.

Lễ hội Suep Jata Muang

Du lịch Chiang Mai, du khách có thể bắt gặp ánh mắt của người Lanna cũ ở Anusawari Singh, chỉ cần vượt ra khỏi Hwy 11 về phía Bắc của thành phố, nơi mà vua Chao Kavila cho xây dựng hai con sư tử bằng trát vữa trên hòn đảo nhân tạo nhằm mục đích đánh đuổi quân xâm lược Miến Điện.

Những con sư tử là tiêu điểm chính của dịp lễ kỷ niệm náo nhiệt, như là một phần của lễ Suep Jata Muang, được diễn ra vào tháng 6 hàng năm, khi những người dân lâu đời ở Chiang Mai cùng nhau nhảy múa và cúng dường cho những linh hồn đang bảo hộ cho vùng đất này.

Đức vua Chao Kavila cũng được người dân tỏ lòng nhớ ơn khi đã có công xây dựng những con voi giám hộ bằng vữa ở Đài kỷ niệm thần Voi ở trạm xe bus đường Th Chotana (Th Chang Pheuak).

Lễ hội Pu Sae Ya Sae

Những nguồn gốc về linh vật của vương quốc Lanna thậm chí còn được thể hiện rõ ràng hơn tại lễ hội Pu Sae Ya Sae, diễn ra trong vòng 10 ngày ở Mae Hia, thành phố Chiang Mai, ở cánh rừng nằm dưới chân chùa Dơi Wat Phra That Doi Kham, sau khi lễ hội Suep Jata Muang vừa kết thúc.

Theo truyền thuyết, núi Doi Kham từng là địa bàn của hai gã khổng lồ độc ác có tên là Pu Sae và Ya Sae, nhưng Đức Phật khổng lồ cũng đã hiện ra và thuần hóa và thuyết phục họ theo đuổi Phật giáo và bảo vệ người dân Mae Hia.

Để cầu xin phúc lành từ người khổng lồ, người ta sẽ lột da một con trâu mộng, các pháp sư, những người đại diện cho linh hồn Pusae, sẽ làm lễ hiến tế thần.

Đăng bởi: Thạnh Tô