Nếu có dịp ghé về vùng đất hoài cổ Bạc Liêu thì bạn nên ghé thăm ngôi chùa Xiêm Cán một lần. Một ngôi chùa Khmer cổ được liệt vào hàng lớn nhất, đẹp nhất và lộng lẫy nhất trong hệ thống chùa Khmer ở Nam Bộ. Một ngôi chùa mang đậm phong cách kiến trúc Angkor – Campuchia tuyệt hảo ít có ngôi chùa Khmer nào ở miền Tây có thể sánh bằng.

Nội dung bài viết

1 Xung quanh lịch sử và tên gọi chùa Xiêm Cán
2 Chùa Xiêm Cán và phong cách kiến trúc Angkor Khmer tuyệt hảo
3 Chùa Xiêm Cán và nét đẹp trong đời sống văn hóa tâm linh
- 3.1 Thông tin tham quan chùa Xiêm Cán Bạc Liêu

Xung quanh lịch sử và tên gọi chùa Xiêm Cán

Nằm cách trung tâm thành phố Bạc Liêu khoảng 7km về hướng Đông Nam tại ấp Biển Đông B, xã Vĩnh Thạnh Đông, thị xã Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu. Chùa Xiêm Cán là nơi lưu giữ nhiều nét sinh hoạt trong văn hóa tâm linh, tín ngưỡng Phật giáo của người Khmer. Đặc biệt, chùa được xem là một trong những ngôi chùa theo trường phái Phật giáo Nam Tông có lối kiến trúc đền tháp công phu, bắt mắt nhất Nam Bộ.

Theo như bia đá dựng bên trái chính điện được tạc bằng chữ Khmer dạng cổ ở mai mặt trước và sau. Chùa Xiêm Cán được khởi công xây dựng vào ngày mùng 7 tháng 5 dương lịch năm 1887 trên diện tích khoảng 4,5 ha. Người có công xây dựng là ông Nên (63 tuổi) và vợ là bà Nghét (54 tuổi), một gia đình giàu có nhất trong Phum (xóm, làng) lúc bấy giờ. Cùng xây dựng còn có 30 hộ gia đình khác hàng ngày khai phá rừng để lấy cây và đất để xây cất chùa.

Sau khi hoàn thành, người dân trong Phum đến thỉnh vị pháp sư Thạch Mau (1829 – 1909), một người am hiểu kinh kệ, tinh thông Phật giáo về làm trụ trì.

tham quan chùa xiêm cán – ngôi chùa cổ ở bạc liêu

Một góc khuôn viên chùa Xiêm Cán (Ảnh: xuandao.1218)

Ban đầu, chùa có tên Khmer là Prét Chru, Prét có nghĩa là “sông”, còn Chru có nghĩa là “sâu”, ghép lại là “sông sâu”. Thời gian sau, có một bộ phận người Hoa người gốc Triều Châu (Trung Quốc) đến định cư, do tên gọi ngôi chùa theo tiếng Khmer khó đọc nên họ đã dịch từ Prét Chru sang Xiêm Cán. Ý nghĩa của từ Xiêm Cán này là “giáp nước”, một ngôi chùa ngự trên một vùng đất ngay bên cạnh bãi bồi ven biển.

Xưa kia, khi mới xây dựng, chùa Xiêm Cán chỉ cách bờ biển khoảng 500m. Xong, do bờ biển Bạc Liêu là dòng biển bồi nên bây giờ khoảng cách từ chùa đến bờ biển gần 5km.

Trải qua 130 năm với thời gian, đến nay, chùa đã trải qua 9 đời trụ trì gồm: Hòa thượng Thạch Mau (1829 – 1909), kế tục trụ trì là quý Hòa thượng Kim Kông (1910 – 1930), đại đức Lâm Xưng (1930 – 1944), hòa thượng Trần Kim (1944 – 1962), hòa thượng Thạch Thươl (1962 – 1976), đại đức Danh Ôi (1976 – 1980), đại đức Danh Bal (1980 – 1986) và Thượng Tọa Dương Quân trụ trì từ năm 1986 đến nay.

Chùa Xiêm Cán và phong cách kiến trúc Angkor Khmer tuyệt hảo

Cũng như những ngôi chùa Khmer khác tại Vĩnh Long, An Giang, Sóc Trăng và Bạc Liêu. Kiến trúc chùa Xiêm Cán được xây dựng theo phong cách kiến trúc Angkor – Campuchia, một phong cách kiến trúc theo kiểu dáng đền tháp. Tuy nhiên, trong hệ thống chùa Khmer ở Nam Bộ thì kiến trúc chùa Xiêm Cán ở Bạc Liêu có phần nổi bật hơn về quy mô cũng như nghệ thuật.

Chùa là một tổng thể kiến trúc gồm nhiều hạng mục như tường thành bao quanh, cổng tam quan, chính điện, sala, tháp chuông, cột trụ biểu, khu mộ tháp, nơi nghỉ ngơi của các sư, giảng đường … Tất cả các công trình đều thể hiện rõ phong cách Angkor Khmer truyền thống và đều quay về một hướng, đó là hướng Đông. Bởi vì theo quan niệm người Khmer, con đường tu hành để đạt thành chánh quả của đức Phật đi từ Tây sang Đông.

Toàn cảnh chùa Xiêm Cán Bạc Liêu

Đi từng các hạng mục của chùa, đầu tiên là cổng tam quan.

Cổng tam quan chùa Xiêm Cán là một kiến trúc khá đa dạng gồm nhiều bức phù điêu được chạm nổi như bán nguyệt chạm hình Phật ở giữa. Phía trên là tháp nhọn thể hiện nét đặc trưng của kiến trúc đền tháp Angkor. Hai gốc chân phù điêu hình bán nguyệt có tượng hai rắn thần Nagar hướng ra hai tháp nhọn khác ở hai bên.

Đỡ bảng tên của cổng tam quan là hai chim thần Krut, đặc biệt hai bên tam quan là hai con rắn năm đầu có nét hung tợn. Hai con rắn này theo người Khmer đã bị đức Phật giáo hóa bằng lòng từ bi hỷ xả, chính vì vậy mà con rắn là biểu tượng cho cái thiện, hướng tới cái thiện.

Cổng tam quan chùa Xiêm Cán

Qua cổng tam quan đi thẳng theo con đường rợp hai hàng cây cổ thụ là đến chính điện.

Chính điện chùa Xiêm Cán được xây dựng ngay giữa khuôn viên theo ba cấp nền cao 4m với 18 bậc thang để đi lên. Kiểu dáng chính điện được xây theo dạng hình chữ nhật có chiều rộng 18m, chiều dài 36 mét, mặt chính quay về hướng Đông. Theo quan niệm người Khmer, đức Phật ngồi hướng Tây và nhìn về hướng Đông, tức hướng đến chúng sinh để giáo hóa và ban phước lành.

Cái riêng của chính điện chùa Xiêm Cán là không có cửa ở giữa mà mở lệch về hai bên để tránh ánh nắng ban mai chiếu thẳng vào bàn thờ.

Chính điện chùa Xiêm Cán

Toàn bộ chính điện có gần 100 cây cột bê tông tròn. Tại nơi tiếp giáp giữa các đầu cột và mái là những chiếc đầu rắn thần Nagar trong tư thế ngốc lên. Phần thân của rắn chính là bờ giải các mái như đang trường từ trên bờ nóc xuống hiên. Ở các góc bờ nóc gắn hình tượng như đuôi rồng. Sự kết hợp giữa đầu, thân và đuôi rồng tạo nên hình ảnh của những chiếc thuyền đang bơi đua.

Hình ảnh rắn thần Nagar trên nóc chùa chính là mong muốn đức Phật dừng lại ở chùa để ban phước và là những linh vật bảo vệ chính điện không bị những cơn giông tố gây hại.

Chính điện chùa Xiêm Cán nhìn từ góc cầu thang (Ảnh: libraphattran)

Bên trong chính điện bài trí khá đơn giản với một bàn thờ cao ba tầng. Trên đó là một bệ tượng hình bán nguyệt cao gần 2 mét và được chia thành 7 bậc. Ở đó thờ tượng Phật Thích Ca to lớn, bên dưới là nhiều tượng Phật Thích Ca nhỏ với nhiều kích cỡ, tư thế khác nhau diễn tả các thời kỳ hóa thân của Phật. Vách, trần, cột của chính điện đều được trang trí phù điêu bích họa cầu kỳ, công phu, nhiều màu sắc. Đặc biệt là các bích họa cỡ lớn kể về cuộc đời đức Phật từ lúc mới sinh ra, cho đến quá trình tu hành đạt thành chánh quả.

Phía trước chính điện chùa Xiêm Cán (Ảnh: xxpi.93)

Nhìn chung, chính điện chùa Xiêm Cán là một công trình hội tụ đầy đủ phong cách kiến trúc Angkor với nhiều hoa văn, màu sắc, phù điêu … ấn tượng.

Ngoài nét kiến trúc mang đậm nét kiến trúc Angkor truyền thống của ngôi chính điện, chùa Xiêm Cán còn ấn tượng với hạng mục Sala (giảng đường, nhà hội). Đây là nơi để các sư sãi nghỉ ngơi sau những giờ kinh tụng, tiếp đón phật tử và du khách phương xa đến viếng thăm. Hạng mục này được xây dựng năm 1997.

Khuôn viên phía trước chính điện chùa Xiêm Cán (Ảnh: shanefilan91)

Điều đáng nói ở hạng mục này là tất cả các hoa văn, tiểu tiết và phù điêu được các nghệ nhân trang trí tỉ mỉ không thua kém gì ngôi chính điện. Từ bề mặt của các hàng cột có hoa văn đắp nổi đến các bức phù điêu, họa tiết trên trần, vách, sàn. Tất cả đều được tô điểm những màu sắc sặc sỡ rất sang trọng.

Điểm nhấn tại hạng mục Sala chùa Xiêm Cán này chính là tác phẩm tượng hình Xa-nặc dắt con bạch mã Kiền-Đặc đưa Thái tử Si-Đạt-Ta qua sông đến đất A-Nô-Ma tìm đường giác ngộ. Tác phẩm nổi bật bởi con bạch mã dũng mãnh đang cõng Thái tử Si-Đạt-Ta tiến lên phía trước dưới sự hỗ trợ của bốn tiên nữ.

Tác phẩm tượng hình Xa-Nặc dắt con bạch mã Kiền-đặc đưa Thái tử Si-đạt-ta (Ảnh: blovender)

Ngoài ra, trong các hạng mục công trình chùa Xiêm Cán còn nổi bật với hai tăng xá, một tăng xá cổ và một tăng xá của sư trụ trì. Điều đặc biệt của hai hai tăng xá này đã có tuổi đời hơn 100 năm tuổi được các nhà sư tu hành đầu tiên ở đây xây dựng lên bằng nhiều loại gỗ quý. Cho nên, dù đã hơn 100 năm tuổi nên hai tăng xá vẫn còn chắc chắn và luôn ánh lên vẻ cổ kính bắt mắt.

Cột trụ biểu chùa Xiêm Cán (Ảnh: huynhlevophi)

Có thể nói, chùa Xiêm Cán là một trong những ngôi chùa Khmer đẹp ở đồng bằng sông Cửu Long. Chùa thường xuyên được tôn tạo, bổ sung khá nhiều hạng mục công trình để ngày càng hoàn thiện. Chùa Xiêm Cán là hiện thân của những công trình nghệ thuật kiến trúc, hội họa mang nét đẹp truyền thống, nét đẹp xưa.

Đến chùa Xiêm Cán, bạn có thể thấy rõ một sắc thái văn hóa riêng biệt của người Khmer đang từng ngày được gìn giữ, phát huy. Với kiến trúc đẹp, không gian yên tĩnh và tuổi đời hơn một thế kỷ sẽ tạo cho bạn những ấn tượng khó quên khi một lần đến tham quan.

Chùa Xiêm Cán và nét đẹp trong đời sống văn hóa tâm linh

Cũng như bao ngôi chùa Khmer khác tại vùng đất miền Tây Nam Bộ, chùa Xiêm Cán là nơi lưu giữ và hình thành nên nhiều nét đẹp văn hóa trong đời sống tâm linh của người Khmer.

Với người Khmer, chùa là nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng, bảo tồn bản sắc dân tộc, thờ phụng hài cốt ông bà quá cố … Vì vậy mà họ coi trọng ngôi chùa còn hơn ngôi nhà của mình. Họ sẵn sàng đem hết công sức, của cải để xây dựng chùa, tu bổ chùa mặc dù cuộc sống không mấy dư giã. Đây là lí do vì sao mà những ngôi chùa Khmer ngày càng lộng lẫy, ngày càng uy nghi.

Lễ dâng y Kathina chùa Xiêm Cán

Không chỉ vậy, nét đẹp tâm linh còn thể hiện rõ qua các tập tục và quan niệm trong đời sống văn hóa tinh thần. Mỗi tập tục và mỗi quan niệm đều thể hiện rất rõ nét tín ngưỡng Phật pháp để hướng con người ta đến chân thiện mỹ. Ví dụ như tập tục con trai lớn lên phải vào chùa tu hành để báo hiếu công ơn dưỡng dục cha mẹ.

Trong thời gian ở chùa, người con trai sẽ được các nhà sư giảng dạy kinh phật, chữ viết phổ thông (Việt – Khmer), kỹ năng sống, nhạc ngũ âm … Sau thời gian tu tập tại chùa, người con trai sẽ hoàn tục trở lại gia đình và đem những gì học được ở chùa phục vụ cho xã hội.

Khu tháp cốt chùa Xiêm Cán

Bên cạnh tập tục con trai lớn lên phải vào chùa tu hành để báo hiếu công ơn dưỡng dục cha mẹ. Người Khmer còn có quan niệm “sống vào chùa gửi thân, chết vào chùa gửi cốt”. Do đó khi chết không địa táng như bao dân tộc khác mà đem vào chùa hỏa thiêu rồi lấy cốt gửi vào tháp cốt. Quan niệm này có ngụ ý người sau khi chết sớm hôm sẽ được nghe kinh Phật, kề cận bên ánh hào quang của Phật để nhanh về cõi niết bàn.

Từ tập tục và quan niệm này có thể thấy được đời sống văn hóa và tín ngưỡng tâm linh Phật giáo người Khmer rất đặc biệt. Một nét tín ngưỡng tâm linh trong đời sống văn hóa không thể từ bỏ khi Phật giáo đã trở thành quốc giáo của người Khmer.