Cù Lao Chàm là một cụm đảo, về mặt hành chính trực thuộc xã đảo Tân Hiệp, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, nằm cách bờ biển Cửa Đại 15 km và đã được UNESCO công nhận là khu dự trữ sinh quyển thế giới. Cù Lao Chàm bao gồm 8 đảo: Hòn Lao, Hòn Dài, Hòn Mồ, Hòn Khô mẹ, Hòn Khô con, Hòn Lá, Hòn Tai, Hòn Ông. Dân số trên các hòn đảo này gồm khoảng 3.000 người. Đây còn là một địa điểm du lịch có khí hậu quanh năm mát mẻ, hệ động thực vật phong phú, đặc biệt là nguồn hải sản và nguồn tài nguyên yến sào

Cù Lao Chàm là một hòn đảo nhỏ, cách Hội An khoảng 20 phút đi cano

Trong quá khứ, cụm đảo Ciam pullo, Chiêm Bất Lao, Tiêm Bích La … (Cù Lao Chàm ngày nay) từng là địa chỉ được đánh dấu đậm nét trên bản đồ hàng hải quốc tế ven biển Đông, từng là điểm dừng chân quen thuộc của thương thuyền nhiều nước ở phương Đông cũng như phương Tây trên các tuyến hải trình dọc theo các con đường hương liệu, tơ lụa, gốm sứ trên biển.

Từ những thế kỷ đầu Công nguyên, phương tiện đi lại trên biển rất thô sơ, những chuyến hải hành liên quốc gia thường phải kéo dài trong nhiều tháng. Cũng trong thời gian đó, quan hệ thương mại giữa Trung Quốc và Ấn Độ được thiết lập. Con đường hàng hải nối giữa Trung Quốc và Ấn Độ đi từ phía Bắc Việt Nam, dọc theo bờ biển của bán đảo Đông Dương, qua bán đảo Mã Lai ở phần phía bắc và tới Kancipura ở miền Nam Ấn Độ. Một con đường khác không cắt ngang qua bán đảo, nhưng đi xuyên qua eo biển tới Malacca. Lúc này nhiều cảng thị hình thành trên bán đảo Đông Dương như: Phù Nam, Lâm Ấp… Chúng không chỉ là những trạm, những hải cảng quan trọng trên con đường hàng hải quốc tế, mà còn là nơi trú ngụ và điểm thu mua nhiều sản vật quý dùng để xuất khẩu như: trầm hương, hồ tiêu, ngà voi, tơ lụa, đồi mồi… Trong đó Cù Lao Chàm là điểm tiền tiêu trên biển thuộc vương quốc Champa, nó là hành lang nối giữa Trung Quốc với Ấn Độ, Ả Rập, Ba Tư, Ai Cập và các nước Châu Âu. Cho nên, Cù Lao Chàm có vị trí trọng yếu trong tuyến hàng hải khu vực, là điểm dừng chân rất thuận tiện để trao đổi hàng hóa, tích trữ lương thảo, nước ngọt của thương thuyền các nước trong cuộc hành trình đi đến các quốc gia khác trong khu vực Đông Nam Á và một số vùng lân cận.

Từ thế kỷ thứ VII đến thế kỷ thứ XII, con đường tơ lụa, hương liệu và gốm sứ được hình thành, hoạt động hàng hải trên biển Thái Bình Dương rất nhộn nhịp. Tàu buôn từ Địa Trung Hải đến Trung Quốc mang theo vàng bạc và kim loại khai thác được từ các mỏ Ba Tư và các vùng lân cận; cùng thủy tinh và các đồ trang sức là những sản phẩm của Trung Đông sang các nước phương Đông và Trung Quốc buôn bán, sau đó họ mua lại đồ gia dụng, tơ lụa, gốm sứ, lâm hải sản từ các nước này về. Trên chặng đường dài đó, họ đã đi qua quần đảo Cù Lao Chàm, để đi sâu vào vùng biển phía nam Trung Quốc và các hải cảng của Nhật.

Đặc biệt, cuối thế kỷ XV, các quốc gia ở phương Tây với nhiều đoàn thuyền khổng lồ ồ ạt tràn sang phương Đông để tìm kiếm thị trường, làm cho hoạt động thương mại trên biển của khu vực châu Á – Thái Bình Dương trở nên sôi động hơn, lần lượt lôi cuốn các nước phương Đông tham gia vào thị trường khu vực và thế giới đang hình thành, Việt Nam là một trong những nước nằm bên con đường thương mại quốc tế. Vào thời điểm này ở Đàng Trong, Vương quốc Champa suy tàn, người Việt đã làm chủ một vùng đất rộng lớn ở phía Nam. Dưới sự dẫn dắt của các chúa Nguyễn, người Việt kế thừa những thành quả khai phá Chiêm cảng xưa của người Chăm và xây dựng Hội An trở thành một đô thị thương cảng sầm uất, phát triển mạnh mẽ trong các thế kỷ XVII – XVIII. Cửa Đại Chiêm trở thành một trong những cảng thị thuận lợi để tàu thuyền quốc tế cập bến, trao đổi mua bán hàng hóa. Thương thuyền của các nước Nhật Bản, Trung Quốc, Xiêm La, Miến Điện, Malaixia, Bồ Đào Nha, Anh, Pháp, Hà Lan… đến Hội An buôn bán, thường phải qua trạm kiểm soát và thu thuế ở Cù Lao Chàm.

Cù Lao Chàm trở thành một thương cảng sôi động ở khu vực Đông Nam Á trong nhiều thế kỷ và là điểm dừng chân của các thuyền buôn trong nước cũng như quốc tế. Nguồn hàng hóa phong phú của xứ Quảng cùng vị trí thuận lợi trong con đường tơ lụa trên biển của cửa Đại Chiêm và Cù Lao Chàm, cộng với chính sách mở cửa của các chúa Nguyễn, đã nâng cao vai trò vùng đất Quảng Nam trong quá trình phát triển của xứ Đàng Trong.

Du lịch Cù lao Chàm vào thời điểm nào?

Mùa hè là thời điểm thích hợp để đến Cù Lao Chàm (Ảnh – hysamnhi_)

Với khí hậu thường xuyên khá mát mẻ, các bạn có thể đến Cù Lao Chàm vào bất cứ thời gian nào phù hợp với thời gian chuyến đi của bạn. Chỉ cần lưu ý một chút là khoảng mấy tháng cuối năm có thể xuất hiện bão gây ảnh hưởng đến khu vực Nam Trung Bộ (từ Đà Nẵng đến Bình Thuận), nếu có ý định đi Cù Lao Chàm trùng với những lúc thời tiết không ủng hộ, chuyến đi của các bạn có thể bị ảnh hưởng.

• Nên đi vào mùa hè để tận hưởng không khí mát mẻ và hưởng thụ cảm giác được nhảy xuống làn nước mát lạnh của biển Cù Lao Chàm
• Đi vào ngày rằm hàng tháng để kết hợp ngắm phố cổ Hội An và thưởng thực đặc sản ốc vú nàng Cù lao Chàm
• Nếu thích khám phá văn hóa, lễ hội của Cù Lao Chàm các bạn có thể quan tâm tới 2 mốc thời gian sau: Lễ giỗ tổ nghề lấy yến diễn ra vào 9-10/3 (âm lịch) và lễ hội cầu ngư diễn ra vào ngày 3-4/4 (âm lịch)

Hướng dẫn đi tới Cù Lao Chàm

Đi tới Hội An

Cảng du lịch Cửa Đại, nơi xuất phát của những chuyến tàu đi Cù Lao Chàm (Ảnh – 김윤겸)

Để đến được hòn đảo Cù Lao Chàm, các bạn cần có mặt ở cảng Cửa Đại của phố cổ Hội An. Các chuyến tàu gỗ và cano đều xuất phát từ đây.

Ô tô giường nằm

Từ Hà Nội và Sài Gòn (cũng như các địa điểm du lịch nổi tiếng dọc 2 đầu đất nước khác) đều có rất nhiều chuyến xe open bus tới thẳng Hội An. Nếu không ngại không gian chật chội, thời gian lâu và lại muốn tiết kiệm chi phí đi lại thì các bạn có thể chọn phương án này. Không phải chuyển đi chuyển lại giữa các loại hình phương tiện khác nhau.

Máy bay

Hội An nằm giữa 2 cảng hàng không Đà Nẵng và Chu Lai. Về thực tế thì khoảng cách từ sân bay Đà Nẵng đến Hội An (30km) gần hơn so với từ sân bay Chu Lai (70km) nên chắc không nhiều người chọn bay đến Chu Lai, các chuyến bay đến Đà Nẵng lại còn nhiều lựa chọn về giờ bay hơn nữa. Tuy nhiên nếu mua được vé máy bay giá rẻ đến Chu Lai, các bạn cứ lựa chọn sân bay này, từ đây cũng có xe buýt của bên hàng không để về trung tâm.

Tàu hỏa

Tương tự phương án đi máy bay, nếu đi tàu hỏa các bạn cũng có 2 lựa chọn là ga Đà Nẵng (30km) và ga Tam Kỳ (50km). Các bạn từ Hà Nội và phía Bắc thì nên dừng ở ga Đà Nẵng, các bạn từ Sài Gòn và phía Nam dừng ở ga Tam Kỳ thì sẽ đỡ tốn thời gian hơn so với việc về Đà Nẵng rồi đi ngược taxi trở lại.

Từ Hà Nội hàng ngày có 6 chuyến tàu đi Đà Nẵng là SE1, SE3, SE5, SE7, SE9, SE19. Xét về khía cạnh hợp lý trong việc thời gian di chuyển, các bạn có thể quan tâm tới chuyến tàu SE1 (đi từ Hà Nội 22h20 đến Đà Nẵng 13h25) SE3 (đi từ Hà Nội 19h30 đến Đà Nẵng 11h05) hoặc SE19 (đi từ Hà Nội 20h10 đến Đà Nẵng 12h20)

Từ Sài Gòn hàng ngày có 5 chuyến tàu đi Tam Kỳ là SE2, SE4, SE8, SE10 và SE22. Tương tự, các chuyến tàu đến Tam Kỳ vào ban ngày là SE2 (đi từ Sài Gòn 21h55 đến Tam Kỳ 12h24) SE4 (đi từ Sài Gòn 19h45 và đến Tam Kỳ lúc 11h08) và SE22 (đi từ Sài Gòn 14h40 và đến Tam Kỳ lúc 8h12)

Từ Hội An đi Cù Lao Chàm

Đi từ Hội An ra Cù Lao Chàm các bạn có thể lựa chọn cano hoặc tàu chợ (Ảnh – huyenmy1308)

Từ Hội An các bạn có 2 loại phương tiện để ra Cù Lao Chàm là ca nô và tàu chợ. Nếu lựa chọn ca nô thời gian sẽ chỉ mất khoảng 20′ nhưng giá thành cao, lựa chọn tàu chợ giá thành rẻ nhưng mất khoảng 2h để ra được đảo, tuy vậy khi đi tàu chợ bạn sẽ có cảm giác thích thú khi được lênh đênh với từng con sóng, có thời gian để ngắm biển trời bao la. Cano thường đi từ bến tàu Cửa Đại, tàu chợ thường xuất phát ngay từ bến Bạch Đằng trong phố cổ Hội An.

Đi lại ở Cù Lao Chàm

Thuê xe máy

Nếu chọn tour ra Cù Lao Chàm, các bạn thường chỉ có thể thuê xe máy trong khoảng 30 phút với giá khoảng 100k (Ảnh – sưu tầm)

Trên đảo Cù Lao Chàm, nếu muốn có phương tiện đi lại quanh đảo, các bạn có thể thuê luôn xe máy của người dân trên đảo. Do chi phí nhiên liệu, vận chuyển nên giá thuê xe thường sẽ cao hơn trong đất liền chút nha các bạn (từ 100-200k, tùy thời gian các bạn sử dụng, đã bao gồm xăng trong xe). Thường với những bạn đi tour trong ngày ra Cù Lao Chàm, giá thuê xe được chốt ở mức cố định 100k/30 phút.

Thuê thuyền

Có nhiều gia đình cung cấp dịch vụ cho thuê thuyền đi chơi quanh đảo (Ảnh – yennn.nhiii)

Nếu thích đi bằng phương tiện đường thủy, các bạn có thể thuê thuyền của người dân trên đảo để làm một tour ngắm Cù Lao Chàm từ ngoài biển. Các tàu này thường cũng có sẵn các dụng cụ lặn biển để sau khi đưa các bạn đi một vòng về sẽ thả các bạn ở một bãi nào đó.

Lưu trú ở Cù Lao Chàm

Đừng bỏ lỡ cơ hội khám phá Cù Lao Chàm qua sản phẩm du lịch homestay bạn nhé (Ảnh – bambooosoup)

Những ai lần đầu đến với Cù Lao Chàm chắc chắn sẽ bị hòn đảo này quyến rũ. Một màu biếc xanh nguyên sơ của cây rừng nối liền với màu xanh của biển bằng dải lụa cát trắng mịn màng, lấp lánh dưới ánh nắng vàng và màu trời xanh thẳm… Không chỉ là vẻ đẹp thiên nhiên mà con người nơi đây mới thực sự là “món quà quý” mà hòn đảo này dành tặng du khách. Kể từ khi được công nhận là khu bảo tồn biển, người dân trên đảo Cù Lao Chàm đã chuyển từ nghề khai thác hải sản sang tập trung vào làm du lịch, hệ thống homestay ở Cù Lao Chàm được xây dựng dựa trên chính những ngôi nhà của người dân đảo. Đến với Cù Lao Chàm, các bạn sẽ thực sự được ăn ở cùng người dân, được người dân giới thiệu cũng như hướng dẫn một cách tận tình nhất để khám phá hòn đảo này.

Homestay Cù Lao Chàm

Đặt phòng homestay rất đơn giản, bạn có thể tham khảo ứng dụng Vnhomestay: https://vnhomestay.com.vn.

VNHOMESTAY LÀ NỀN TẢNG KẾT NỐI NGƯỜI CÓ NHU CẦU THUÊ HOMESTAY VÀ CHỦ NHÀ

1, Các homestay được hiển thị và chỉ đường trên bản đồ quanh vị trí hiện tại của người dùng hoặc quanh địa điểm người dùng tìm kiếm.

2, Nền tảng không thực hiện việc đặt phòng, khách hàng không phải thanh toán trước, chỉ thực hiện kết nối thông tin cung cầu.

3, Các thông tin du lịch như địa danh, quán ăn, địa điểm vui chơi, mua sắm sẽ hiển thị và được tính khoảng cách với homestay người dùng chọn, để hỗ trợ người dùng tự lập kế hoạch du lịch.

Tour đi Cù Lao Chàm

Tour ra Cù Lao Chàm thường chỉ kéo dài khoảng vài tiếng và chủ yếu để các bạn lặn biển và bơi lội (Ảnh – sưu tầm)

Nếu các bạn ngại việc tự đi ra Cù Lao Chàm, có thể mua tour đi trong ngày tại các đơn vị lữ hành, khách sạn ngay trong khu phố cổ. Giá tour trọn gói đâu đó vào khoảng 700k/1 người. Thường thì tour sẽ đón các bạn tại khách sạn, đưa ra bến tàu rồi lên cano đi thẳng ra đảo. Tại cầu cảng các bạn có thể ghé thăm bảo tàng, 30 phút lượn lờ quanh chợ hoặc thuê xe máy chạy loanh quanh sau rồi lại lên cano ra Bãi Ông tắm biển và lặn ngắm san hô. Ăn trưa và nghỉ ngơi tại đây rồi đến khoảng 1h30 sẽ được đưa trở lại bờ về khách sạn.

Tour về cơ bản phù hợp với những bạn chỉ muốn ra Cù Lao Chàm cho biết, không muốn ở lại bởi thực tế thời gian ở trên đảo không được nhiều. Nếu bạn nào muốn khám phá kỹ Cù Lao Chàm hãy tự túc đi ra đảo và lưu trú tại đây 1 đêm nhé.

Các địa điểm du lịch ở Cù Lao Chàm

Nhà Bảo tàng biển Cù lao Chàm

Rời khỏi cầu cảng các bạn sẽ thăm quan nhà bảo tàng biển đầu tiên (Ảnh – Ngô Nhật Thảo)

Cù Lao Chàm không phải là hòn đảo đặc biệt so với nhiều đảo gần bờ cũng như các khu dự trữ sinh quyển khác của Việt Nam. Cũng có bãi tắm tự nhiên đẹp, cảnh quan hoang sơ, hải sản phong phú… – những lợi thế có thể bắt gặp ở bất kỳ hòn đảo du lịch nào, nhưng cái dấu ấn đặc sắc mà du khách bắt gặp ở Cù Lao Chàm không phải là những lợi thế đó mà chính là cách khai thác những lợi thế.

Điểm dừng chân đầu tiên khi thuyền cập bến tàu Cù lao Chàm chính là nhà bảo tồn biển. Tuy nhỏ nhưng khi đến đây và được nghe các hướng dẫn viên trên đảo thuyết trình, dẫn dắt người nghe từ lịch sử hình thành, các phong tục truyền thống, lễ hội cho đến những sản vật phong phú của Cù lao Chàm sẽ khiến bạn đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác.

Các bãi biển ở Cù Lao Chàm

Các bãi biển ở đây vốn thiên nhiên tạo hóa đã đẹp và người dân và chính quyền địa phương đã phát động các phong trào gìn giữ môi trường nên các bãi biển Cù Lao Chàm được gìn giữ sạch đẹp hơn, khách du lịch vì thế ngày càng kéo về đây đông hơn, các dịch vụ du lịch cũng hoàn thiện hơn.

Các bãi biển thoải với nền cát trắng mịn, sạch, nằm xen giữa các mỏm đá nhô ra tạo nên sự phong phú của địa tầng địa mạo. Ở Bãi Bấc, Bãi Chồng du khách sẽ gặp nhiều khối đá lớn được mài tròn tự nhiên hoặc nằm chồng lên nhau, tạo nên các hình ảnh gợi cảm mang tính biểu tượng sâu sắc.

Dọc theo bờ biển từ Tây Bắc xuống Đông Nam của Hòn Lao, Có các bãi biển như: Bãi Bấc, Bãi Ruộng, Bãi Ông, Bãi Làng, Bãi Xếp, Bãi Chồng, Bãi Bìm, Bãi Hương, Bãi Tra, Bãi Nầm. Các bãi biển có chiều dài từ 100m (Bãi Bấc) đến 700m (Bãi Hương); chiều rộng phổ biến là 20m.

Bãi Bắc

Bãi Bắc đẹp nhưng cũng không phổ biến lắm với du khách (Ảnh – Triskelo)

Hay còn gọi là bãi Bấc, là một bãi biển nhỏ nằm khá xa so với khu trung tâm của đảo. Biển ở đây khá đẹp, cảnh yên bình và hoang sơ. Khu vực bãi Bắc này hiện đã có sẵn một khu nghỉ dưỡng bao gồm nhà hàng và một vài bungalow nhỏ để phục vụ du khách. Đây cũng là địa điểm được lựa chọn để bảo tồn loài rùa biển, trong tương lai có thể sẽ có những tour du lịch xem trứng rùa nở giống ở Côn Đảo.

Bãi Ruộng

Bãi biển này nằm giữa Bãi Ông và Bãi Bấc, bãi biển khá nhỏ và không được đưa vào khai thác du lịch nên không có nhiều khách đến. Có lẽ chỉ phù hợp với các bạn tự đi du lịch thích khám phá.

Bãi Ông

Bãi Ông là nơi các bạn vừa có thể tắm biển, tắm nắng và cả lặn ngắm san hô ở vùng nước ngay gần đấy (Ảnh – sưu tầm)

Đây có thể được coi là bãi biển chính khi đến với Cù Lao Chàm, nơi tập trung khá nhiều homestay, các nhà hàng cũng như các trò chơi trên biển. Bãi Ông với bãi biển dài, bãi cát trắng rộng và một hàng dừa xanh chạy dọc biển.

Bãi Làng

Bãi Làng là nơi tàu thuyền cập bến nên không sử dụng được cho các hoạt động tắm biển (Ảnh – sưu tầm)

Đây là bãi biển trung tâm của Cù Lao Chàm nhưng lại không thể sử dụng cho mục đích du lịch, khu vực này có cầu cảng là nơi mà tàu thuyền hay cano khi đến đảo đều dừng ở đây. Khu vực này so với mặt bằng chung trên đảo thì bằng phẳng và thuận lợi hơn nên dân cư thường tập trung sinh sống ở đây.

Bãi Xếp

Bãi Xếp thường được lựa chọn làm nơi lặn ngắm san hô (Ảnh – sưu tầm)

Từ bến cảng trung tâm, đi theo con đường chạy dọc biển phía bên tay phải (ngược hướng đi Bãi Ông) thì bãi biển đầu tiên các bạn gặp sẽ chính là Bãi Xếp. Khu vực này biển hoang sơ, nước trong nên thường được lựa chọn làm nơi để du khách lặn ngắm san hô.

Bãi Chồng

Bờ cát dài tuyệt đẹp của Bãi Chồng (Ảnh – Shachar Shmueli)

Có thể gọi đây là điểm thu hút khách du lịch nhất trên đảo Cù Lao Chàm. Với những thảm thực vật xanh cùng nhiều khe nước tự nhiên từ trên núi, bãi cát dài cùng những bãi đá đẹp khiến Bãi Chồng trở nên thú vị hơn rất nhiều.

Bãi Bìm

Bãi Bìm (Ảnh – sưu tầm)

Bãi biển nhỏ, đẹp và khá hoang sơ. Khu vực bãi Bìm hiện có một resort để du khách lựa chọn, đây cũng không phải khu vực đông dân cư nên sẽ không tiện lắm nếu các bạn có ý định ở lại đây qua đêm.

Bãi Hương

Có thể lựa chọn Bãi Hương để nghỉ homestay và thưởng thức hải sản khi đến Cù Lao Chàm (Ảnh – sưu tầm)

Một trong các bãi với dân cư rất đông, hiện ở Bãi Hương có khoảng 100 hộ dân sinh sống, trong đó nhiều hộ kinh doanh các dịch vụ homestay phục vụ du khách. Người dân ở Bãi Hương sinh sống chủ yếu bằng nghề đi biển, nơi đây vẫn còn lưu giữ gần như nguyên vẹn truyền thống nghề chài lưới của dân cư trên đảo Cù Lao Chàm. Bãi Hương cũng có sẵn cầu cảng để phục vụ khách du lịch đến thẳng đây, cũng chính vì điều này mà biển ở khu vực Bãi Hương lại hơi khó trải nghiệm các hoạt động bơi lội do vướng đường đi lại của tàu cập cảng. Tuy nhiên, có thể đến Bãi Hương để thưởng thức hải sản tươi sống được đánh bắt từ chính người dân ở đây.

Giếng cổ Chăm

Giếng Chăm cổ ở Cù Lao Chàm (Ảnh – Trung Lý Hữu)

Giếng Xóm Cấm nằm tại ngã ba con đường bêtông của khu dân cư xóm Cấm, cách 500m về phía Đông Bắc là di tích Tiền Sa Huỳnh Bãi Ông, cách di tích khảo cổ Bãi Làng 300m về hướng Tây Nam. Cấu trúc của giếng mang đặc trưng giống với nhiều kiểu giếng Chăm khác ở Hội An.

Giếng có kiểu hình ống tròn, thành giếng hình tròn, nền giếng hình vuông, ở mỗi góc có một trụ vuông. Diện tích khuôn viên giếng khoảng 15m2, đường kính miệng giếng khoảng 1,2m. Lòng giếng xây gạch tô vữa vôi, được xây theo kiểu “vành khăn.” Độ sâu từ miệng giếng đến đáy giếng khoảng 5m. Tuy nhiên, trải qua quá trình sử dụng hàng trăm năm, người dân nơi đây đã cải tạo lại nền giếng và xây thêm gạch vữa ximăng lên thành giếng nên đã phần nào làm biến đổi cấu trúc.

Người dân tại thôn Bãi Làng cho biết Giếng Xóm Cấm là nguồn cung cấp nước dồi dào cho người dân trong khu vực. Điểm đặc biệt là nước của giếng này không bao giờ cạn, cho dù là vào mùa khô kiệt nhất.

Theo kinh nghiệm của người dân nơi đây thì nước Giếng Xóm Cấm cực kỳ hiệu nghiệm khi giải chứng bệnh say sóng. Nếu người nào đi từ đất liền ra Cù Lao chàm bị say sóng thì lấy nước Giếng Xóm Cấm nấu với lá rừng của Cù Lao Chàm (chỉ người dân địa phương mới nhận biết và thường hái loại lá này) thì uống vào là hết say sóng.

Mặc dù chưa xác định được chính xác niên đại của giếng, song qua so sánh đối chiếu với các kiểu giếng Chăm khác ở Hội An và vùng lân cận cũng như thông tin từ các nguồn tư liệu cổ thì các nhà chuyên môn cho rằng Giếng Xóm Cấm có thể đã được xây dựng cách đây khoảng trên 200 năm.

Bãi Đá Chồng

Bãi đá Chồng nhìn từ phía biển (Ảnh – sưu tầm)

Chuyện kể rằng vào thời xa lắc xa lơ, đã lâu lắm rồi, thuở ông bà còn để chỏm, ở đất liền trù phú dân dã sống bình yên. Như mọi nhà, dưới mái tranh êm đềm có cặp vợ chồng nghèo. Do cả hai bên có chồng đều mất sớm vì đi biển gặp bão, những người vợ trẻ của họ ráng cắn răng chịu khổ nỗi cô đơn mất chồng để nuôi con khôn lớn. Bởi cùng cảnh ngộ nên cặp đôi trai gái đến với nhau tự nhiên và thề yêu nhau đến trọn đời. Chàng trai có bộ ngực vạm vỡ và sức khoẻ vượt trội hơn hẳn mọi trai làng. Cô gái có nước da trắng như trứng gà mới bóc. Khuôn mặt bầu bĩnh cùng mái tóc dài thuôn thả bồng bềnh làm tôn thêm vẻ yêu kiều của nụ cười luôn tươi rói trên môi. Vẻ đẹp của nàng được người trong làng từ già tới trẻ truyền tai nhau không chỉ vang xa hàng vạn dặm trên đất liền mà còn theo từng con sóng nước truyền đến tai Thần Biển. Ngày cưới của hai người được ấn định vào ngày đẹp trời. Cả làng đều mong cho họ răng long đầu bạc hạnh phúc trăm năm. Rồi ngày đứng trước bàn thờ gia tiên cũng đã đến, hai người ước nguyện mãi mãi không rời nhau. Bỗng đâu trời nổi giông gió, cát bụi mù mịt mọi người không thấy mặt nhau. Đất dưới chân rung rinh như muốn lún sụp thành vực thẳm. Trong bóng bão cát nhập nhoà hiện rõ gương mặt hung tợn của thần biển cùng tiếng nói chói lói lỗ tai: Ai có gan tìm được nàng ta sẽ trả. Cô gái bị cướp đi trong tiếng gầm rú ghê người. Sau phút hoảng loạn mọi người cùng nhận ra rằng vì mê đắm nhan sắc nên Thần Biển đến cướp cô gái về phục dịch trong Thủy cung.

Bỗng dưng mất nàng, lòng chàng trai đau như muối xát, giữ lời thề son sắt xưa, được sự giúp sức của dân làng, chàng trai nín nhịn nỗi đau chia tay hai người mẹ thân yêu quyết chí đi tìm cứu vợ, thề rằng không gặp không về, nếu đuối sức ở đâu thì chết tại đấy. Một mình một ghe, lương khô lót bụng, lấy gió làm bạn, lấy mưa nắng che mình. Trải bao khó khăn, thử thách rồi một ngày kia, chàng bị bão tố nổi lên đánh bạt vào bãi đá một hòn đảo. Sức người có hạn, đói khát và nỗi đau mất vợ cùng cùng sự thất vọng cô đơn xúm lại quật ngã chàng. Trời sáng, ánh dương dần chói chang cả vùng biển đẹp. Ráng đứng lên hướng nhìn đất liền, tạ lỗi với dân làng về niềm tin mà họ đã gửi gắm, chàng đứng sững trút hơi thở cuối cùng. Dân trên đảo gần đấy nghe tiếng kêu ai oán kế sau tiếng sét rung trời. Thì ra mến trọng lòng chung thuỷ và sự chịu đựng thử thách của chàng, Ngọc Hoàng Thượng Đế đã cho chàng hoá đá để mãi nhìn về quê hương trong khắc khoải thương đau vì lời thề chưa trọn. Về sau lâu dần, hình chàng được mưa gió bào mòn thành hòn đá chồng lên nhau như hình người bé nhỏ, đang trong cơn đau khổ tuyệt vọng nên được gọi là Đá Chồng, bãi đá có hòn đá ấy cũng được gọi là Bãi Đá Chồng. Cũng có người nói do hòn đá nhỏ chồng lên hòn đá lớn nên gọi Đá Chồng.

Ông bà xưa kể rằng mấy thày Phong thuỷ người Tàu nói nếu đứng từ đây nhìn về Hội An thấy Cửa Đại và Hòn núi Chúa ở Khu Thánh địa Mỹ Sơn là một đường thẳng. Đấy là hướng Phong Thuỷ hợp cung Càn Khôn như là sự định đoạt hài hoà của Trời và Đất. Bởi thế Cù Lao Chàm vốn dĩ là đất linh nhưng đất vùng này còn là tụ điểm địa linh ít nơi bì được. Cũng có người nói vùng đất Bãi Chồng là trái tim của cả hòn Biền, hòn Lao nên mọi hoạt động ở đây phải cẩn thận lắm mới có kết quả tốt.

Đã có một thời bọn cướp biển người Tàu thường chọn nơi Bãi Chồng làm nơi giấu tàu để lùng cướp, trấn lột những lái buôn chân chính đến với cảng Hội An nên bãi cát gần Đá Chồng còn có tên Bãi Tàu. Nhưng có điều lạ là những tàu của bọn người làm điều phi nghĩa khi đậu ở đây sau đó ra biển thường gặp nạn, không sóng lớn đánh vỡ tàu thì cột buồm cũng bị bẻ gãy, ít gặp bình an.

Với người lương thiện thì lại hay gặp may. Ai có lòng trước khi ra biển mà lên thắp hương van vái sẽ dễ trúng lớn. Cá ở đâu không biết cứ về bơi hàng đàn quanh ghe để mọi người chỉ việc khoắng vợt xuống hớt lên. Chuyện xưa kể rằng ông Trùm Cải ở Bãi Làng có đứa con gái mới đẻ được hơn năm nhưng hai chân cứ bắt chéo nhau không dứng lên được mới sai vợ bồng đến đây neo ghe ngủ qua đêm, một lòng cầu khẩn thề thốt. Gần sáng bỗng một ông già râu tóc bạc phơ tay cầm cái gậy ngọc Như Ý đến gõ gõ vào chân con bé nói cha mày là Trùm, có lần làm ác mới đẻ ra mày dị tật, nay biết hối muốn làm điều lành, một lời cầu khẩn nên ta giúp đây, dậy mau, dậy mau, nói rồi biến mất. Mẹ con bàng hoàng trở dậy thấy chân con bé lành lặn không ngờ. Từ đấy không mấy ai dám làm ác ở Bãi Làng và ông Trùm Cải thì một lòng làm việc thiện, nghe nói sau này nhân chuyến du hành của một vị quan trong triều đến đảo qua tiếp xúc, lại nghe dân chúng một lòng khen ngợi nên thấy yêu mến bèn đưa về kinh cho làm chức lớn. Thỉnh thoảng sau đó, ông Trùm Cải vẫn đưa vợ con về thăm đảo và cho tiền giúp nhiều người nghèo vượt qua cơn khó. Về sau nghe nói ông Trùm chết già ở kinh còn con gái lớn lên nổi tiếng xinh đẹp và được làm dâu nhà quyền quý sung sướng cả đời.

Lại cũng hay tương truyền rằng vùng này linh lắm. Ai có người yêu, có chồng, vợ bị phụ bạc, hoặc chẳng gặp may chuyện lứa đôi trong đời, cứ đến đây thầm thì nguyện ước là qua vận rủi, còn nếu không, cũng thoả được niềm ưu tư để cuộc đời xuôi chèo mát mái.

Truyện tích về Bãi Chồng ở Cù Lao Chàm qua nhiều người truyền xa đến tận Quảng Ngãi, Bình Định đều biết. Cũng có khi được thêu dệt thêm nhiều tình tiết đau lòng đầy thương cảm nhưng đều có hậu. Cũng lại có chuyện kể rằng sau khi chết, chàng trai và cả cô gái được Ngọc Hoàng cho diện kiến để thử lòng bằng cách hỏi nguyện vọng muốn được sinh vào nhà quyền quý cao sang hay muốn đầu thai trở lại làm vợ chồng để thỏa nguyện ước ba sinh, dù có phải sống nghèo. Trong hai chỉ được quyền chọn một. Cả hai đều nhất quyết xin được sống với nhau cho trọn lời thề xưa, dù có phải bần hàn. Rồi Ngọc Hoàng cũng không nỡ nên đã cho họ tái sinh trở thành cặp vợ chồng vừa giàu có vừa nổi tiếng yêu thương nhau hết mực, nghe nói là cặp vợ chồng mẫu mực số một trên thế gian này. Mỗi khi được nghe kể mọi người đều chép miệng ao ước, phải chi mình được một góc của họ và cố tìm dịp để vượt sóng nước đến với Bãi Chồng, Đá Chồng và Cù Lao Chàm đầy ắp những truyền thuyết.

Chùa Hải Tạng

Chùa Hải Tạng (Ảnh – Duong The Tang)

Chùa cổ Hải Tạng là công trình kiến trúc tôn giáo tín ngưỡng thờ Phật kết hợp thờ thánh thần nhằm đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của ngư dân trên đảo Cù Lao Chàm nói riêng và cho thương thuyền các nước ghé vào hành lễ cúng kính tín ngưỡng Phật giáo với cầu mong được phù hộ trên con đường làm ăn, buôn bán của họ.

Chùa được xây dừng vào năm Cảnh Hưng thứ 19 (1758) ở vị trí cách nơi này khoản 200m về phía bắc vì do bão làm hư hại nặng nề, để thuận tiện cho các tín đồ đến hành lễ Chùa được xây dựng vào năm Cảnh Hưng thứ 19 (1758) ở vị trí cách nơi này khoảng 200m về hướng đông bắc, sau vì do bão làm hư hại nặng và để thuận tiện cho các tín đồ đến hành lễ nên vào năm Tự Đức nguyên niên (1848) Chùa được dời về vị trí hiện nay và tiếp tục được tôn tạo khang trang hơn.

Chùa ở vào thế phong thủy lý tưởng, tọa lạc sát chân núi phía Tây của Hòn Lao thuộc Cù Lao Chàm, lưng tựa núi vững chãi, mặt tiền xoay theo hướng Tây – Tây Nam nhìn thẳng vào núi Bà Mộc như thể hòn xôi án ngữ. Đây là hướng nhìn lý tưởng, bởi có sự thông thoáng, tiền hậu, tả hữu phân minh. Ngay dưới chân là đồng ruộng, khu dân cư và mờ xa về đất liền là Đô thị cổ Hội An. Phía Nam có khoảng trống gió lùa trải dài qua Rừng Cấm (nay là Xóm Cấm) đưa hơi nước từ Hòn Nhờn lướt qua trước mặt thổi lên khu dốc Chùa. Theo truyền thuyết, trước đây khu này rừng rậm có nhiều trăn, rắn độc. Vì thế, để an toàn, tường thành bao bọc xung quanh chùa được xây bằng đá, cổng tam quan phía trước gồm 3 lối vào, tam quan tạo dáng vòm, mái lợp ngói âm dương và đắp nhiều con giống. Toàn bộ tam quan cao 5m, rộng nhất 1,5m, dài 6m. Kề ngay đấy là 4 trụ biểu, trên chóp trụ có khối hình hoa sen cánh lật… Dù thiên nhiên khắc nghiệt, lại phải đương đầu với nhiều trận cuồng phong hàng trăm năm qua nhưng đến nay, công trình chính vẫn vững vàng, bề thế. Tuy nhà Tây đã bị sập hoàn toàn, nhà Đông còn lại phần kiến trúc chính nhưng toàn bộ di tích vẫn toát lên vẻ hào sảng uy nghiêm hiếm thấy ở các di tích khác. Chính điện lợp ngói âm dương, bờ nóc, bờ hồi đắp nổi nhiều đường nét uốn lượn mềm mại, uyển chuyển tạo cảm giác nhẹ nhàng.

Lùi vào mái hiên khoảng 2,5m là hệ thống cửa (thường khép kín), thượng song hạ bản, gồm 3 bộ, mỗi bộ 4 cánh ngăn không gian bên ngoài với không gian nội thất. Toàn bộ nếp nhà chính này có hệ vì kèo kết cấu kiểu “chồng rường giả thủ” chia làm 3 lòng. Việc mở rộng diện tích ở đây được sử dụng biện pháp tăng thêm lòng nhà bằng cách tăng cường hệ liên kết các cây rường, cột cái, cột quân và giả thủ trong thế đỡ thẳng lên đòn tay (hoành), lòng 3 của mái trước được ngăn cách bởi hệ thống cửa tạo thành mái hiên. Với lối kiến trúc này, cộng với liên kết ngang gồm 4 vì (vài) chia làm 3 gian, tạo cho không gian nội thất của chùa thông thoáng, vừa có chiều cao, vừa có chiều sâu và mở rộng.

Nội thất chùa lộng lẫy nhờ hệ thống hoành phi, câu đối sơn son thếp vàng, uy nghiêm, lớp lang huyền ảo thiêng liêng nhờ hệ thống tượng thờ đồ sộ trên những bàn hương án tả hữu, trước sau như những mạch tiếp nối huyền bí thẳm sâu trong khung cảnh đường bệ đầy màu sắc. Nổi bật là bộ Tam thế Phật bằng hợp chất gồm 3 tượng. Kế đến là tượng Thích Ca ngồi trên đài sen…

Chùa có nhiều truyền thuyết nhưng cư dân ở đây vẫn tâm đắc nhất câu chuyện về việc xây chùa. Tương truyền các cây cột được làm từ ngoài Bắc đem về làm một chùa nào đó trong Nam nhưng khi về đến Cù Lao Chàm vì trời tối nên phải neo ghe nghỉ lại. Sáng ra, ghe kéo neo đi tiếp, nhưng thật lạ lùng, biển tự dưng sóng dậy, ghe cứ xà quần, tới lui lòng vòng không đi ra khỏi Lao. Sau có người trong đoàn lên cúng xin keo mới biết dàn cột này phải để lại dựng chùa cho Cù Lao Chàm không được đem đi. Vì thế chùa dựng lên lấy tên là Hải Tạng. Hải là biển, Tạng là kinh, ý nói Chùa là nơi hội tụ kinh tạng mênh mông như biển. Một ý khác là Kinh Tạng của Nhà Phật đây được hội tụ từ mọi con đường trên biển.

Chợ Tân Hiệp

Chợ Tân Hiệp nằm ngay gần cầu cảng, bạn có thể tìm mua nhiều mặt hàng ở đây (Ảnh – sưu tầm)

Đến du lịch Cù Lao Chàm, du khách không thể không ghé qua Chợ Tân Hiệp (nhiều khách du lịch gọi là Chợ Cù Lao Chàm). Chợ Tân Hiệp bán các đặc sản rừng, biển và quà lưu niệm, Chợ Tân Hiệp nằm ngay bên trong chân cầu tàu du lịch, kề bên bến cá Bãi Làng. Tuy là “chợ” nhưng lại thiếu hẳn những âm thanh ồn ào quen thuộc. Chỉ có những bước chân di chuyển rất chậm, để ngắm nghía, để sờ nắm và để ngã giá với giọng vừa đủ nghe. Nếu muốn, khách phương xa cũng có thể ướm thử chuỗi hạt làm từ vỏ sò, thử hơi với chiếc tù và vỏ ốc hoặc giải nhiệt miễn phí với một cốc nước lá lao thơm lừng, ngọt lịm…

Đảo Yến

Trạm khai thác yến trên đảo Cù Lao Chàm (Ảnh – Tuong m)

Cù Lao Chàm là nơi duy nhất của tỉnh Quảng Nam có loài chim Yến hàng – Collocalia Fuciphaga Genmaini Oustalet, thuộc phân giống Yến hông xám (Swiftlets), giống Collocalia, họ Apodidac, bộ Yến Apdiformes. Chim Yến có vóc dáng chỉ nhỏ bằng chim sẻ, hông và bụng màu xám, toàn thân nâu đen; cánh dài (115-125mm), vút nhọn, bay rất khoẻ, đuôi ngắn, chẻ đôi; mỏ ngắn, dẹp, có thể há rất rộng.

Hàng năm, vào cuối tháng 11 âm lịch, yến bắt đầu làm tổ theo một cách rất độc đáo: yến nhả nước bọt thành những dãi trắng lên những vách đá cheo leo của các hang động trên đảo. Dãi yến mới nhả ra có màu trắng phớt hồng, gặp gió quánh lại, chuyển thành màu trắng đục.

Tổ chim yến thường được gọi là yến sào hay tai yến. Yến đẻ trứng, ấp trứng và nuôi cho đến khi chim con đủ sức tự bay đi kiếm mồi. Tổ yến có hàm lượng dinh dưỡng rất cao, chiếm từ 36-52% protein và là một nguồn dược liệu rất quý. Tổ yến giúp tăng sức đề kháng cho cơ thể, bổ khí huyết, tráng dương, ổn định thần kinh, chống lão hoá, làm đẹp nước da và có thể ngăn ngừa, thậm chí chữa được nhiều loại bệnh nan y như lao phổi, hen suyễn, viêm xương…Chính vì vậy, yến sào là loại hàng hoá hiếm quý, đắt giá trên thị trường từ xưa đến nay.

Khai thác yến sào phải leo lên các vách đá cheo leo, hiểm trở, bên dưới là mặt nước biển ăn sâu vào hang sâu, nếu sơ sẩy, người thợ khai thác khó an toàn tính mạng. Ở Cù lao Chàm, chim yến thường làm tổ trong các hang ở Hòn Khô (mẹ), Hòn Lao, Hòn Tai. Mỗi năm, khai thác 2 kỳ (vào tháng 4 và tháng 8 dương lịch).

Miếu tổ nghề Yến

Miếu tổ nghề yến ở Bãi Hương (Ảnh – pakiibbb)

Miếu tổ nghề Yến nằm ở Bãi Hương. Miếu Tổ nghề Yến được xây dựng hoàn chỉnh vào khoảng đầu thế kỷ 19 để thờ Tổ nghề Yến và các vị thần bảo hộ nghề Yên. Hàng năm vào ngày 10/3 âm lịch, cư dân và những người làm nghề khai thác yến tổ chức cúng rất linh đình để chuẩn bị cho mùa vụ khai thác mới

Trên bàn thờ, ngoài các bài vị của những bậc tiền bối khai sáng nghề yến sào là các vị thần liên quan đến sông biển. Trên tường bên hữu có tấm bia đá ghi công đức của các chư phái tộc và ca tụng vẻ núi non kỳ vĩ của Cù Lao Chàm.

Đình Tiền Hiền

Đình Tiền Hiền được xây dựng khoảng cuối thế kỷ thứ XVIII, nằm ở Xóm Giữa thuộc thôn Bãi Làng để thờ các bậc tiền hiền, hậu hiền có công lập nên làng xã, đồng thời phối thờ những vị thần phù hộ nhân dân trong cuộc sống thường nhật. Đình Tiền Hiền được xây dựng theo lối cuốn vòm, lợp ngói âm dương, bờ nóc trang trí hình “lưỡng long tranh châu”, bờ hồi mềm mại, tạo dáng hoa lá, đuôi cá, mặt rồng,… Không gian nội thất rộng chia làm nhiều nếp, ngăn cách bởi các trụ xây. Trên bệ thờ chính gian giữa có ba bài vị ghi các thần hiệu của Phục Ba Tướng quân và một số thần liên quan đến nghề biển. Theo tài liệu, “Phục Ba Tướng quân” là tước vị do Vua phong tặng cho các Tướng có tài hàng hải hoặc giỏi chinh phục sóng gió.

Lăng Ông Ngư

Lăng Ông Ngư được xây dựng vào cuối thế kỷ XIX nằm giữa khu dân cư Xóm Đình thuộc thôn Bãi Làng. Lăng Ông Ngư được kiến tạo theo lối kiến trúc truyền thống với kiểu mái cuốn vòm thấp, sau có hậu tẩm, mái lợp ngói âm dương, trên các bờ mái trang trí đề tài tứ linh, chim phượng, quy thư. Trước sân có bình phong đắp hình tượng “Thần Ngư hí nguyệt” (Cá vui đùa với mặt trăng). Nội thất gồm hai nếp ba gian. Gian giữa gắn liền với hậu tẩm, là nơi đặt các hòm xương Cá Ông. Trước hậu tẩm có án thờ bằng gạch. Hai gian bên là nơi thờ các vị thần phò tá.

Lăng Thành Hoàng

Lăng Thành Hoàng nằm ở xóm Mới thuộc thôn Bãi Làng, trên sườn núi, mặt quay ra biển theo hướng Tây -Tây Bắc. Thành Hoàng ở Cù Lao Chàm là vị thần linh dị được nhân dân tôn sùng thờ cúng bởi theo tín ngưỡng dân gian thần có nhiệm vụ bảo hộ sự bình an cho nhân dân đang cư trú làm ăn sinh sống trong khu vực. Trước đây nhà nước phong kiến quy định Thành Hoàng được thờ tự ở đình làng, được hiến tế theo nghi lễ quốc gia.

Lăng Thành Hoàng tuy không lớn nhưng là một công trình kiến nhà độc đáo, tiêu biểu ở Cù Lao Chàm, bởi với lối kiến trúc cuốn vòm, các đồ án trang trí khảm sành sứ và các con giống trên mái rất hài hòa, tinh tế, mỹ thuật

Lăng Cô

Lăng Cô nằm ở Xóm Mới thuộc thôn Bãi Làng, gồm một ngôi nhà nhỏ đặt trên bệ xây có niên đại cuối thế kỷ XIX và nhà dọc được dựng sau làm nơi hoạt động tế tự. Mái của Lăng Cô được lợp bằng ngói âm dương gắn kết khá chặt chẽ để phòng gió bão. Không gian nội thất được xây dựng theo kiểu cuốn vòm. Đặc biệt, trên mái được trang trí các con giống và hoa lá cách điệu. Phía trước đắp nổi bức hoành gồm 4 chữ “Anh Linh Hiển Hách”.

Lăng Cô được những người làm nghề lưới cùng dân Xóm Đình góp tiền xây dựng thờ vị Thần tương truyền hay hiển linh cứu giúp những người gặp nạn.

Eo Gió Cù Lao Chàm

Nếu bạn nào muốn một khôn gian yên tĩnh, thanh bình và có thể cắm trại đón bình minh thì mình nghĩ đây là điểm hợp lý nhất Cù Lao Chàm (Ảnh – Phùng Quang Long)

Đây là địa điểm rất đẹp để ngắm bình minh, hoàng hôn trên đảo. Nếu muốn tới đây buổi sáng, các bạn nhớ dậy sớm, chuẩn bị một chiếc áo gió mỏng rồi phi xe máy lên nhé, đường thì có thể bật Google Maps lên để định vị hoặc hỏi chủ nhà trước khi đi.

Cây di sản ở Cù Lao Chàm

Cây Ngô đồng đỏ cổ thụ tại dốc suối Tình, Bãi Làng (Ảnh – hoian.gov.vn)

4 loài cây được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây Di sản Việt Nam gồm quần thể 3 cây Ngô đồng đỏ cổ thụ tại dốc suối Tình, Bãi Làng; cây Đa núi cao tại phía Tây đường Quốc phòng, trên sườn Đông đảo Hòn Lao; cây Kén và cây Nánh tại miếu Tổ nghề Yến, Thôn Bãi Hương.

Chơi gì ở Cù Lao Chàm

Lặn ngắm San hô

Ngoài hình thức “lặn nghiệp dư” bằng áo phao, nếu có chứng chỉ xịn các bạn có thể tham gia lặn bằng các dụng cụ chuyên nghiệp khi đến Cù Lao Chàm (Ảnh – asty_emerald)

Là một khu bảo tồn biển nổi tiếng bởi sự đa dạng sinh học có nhiều giống loài quý hiếm, tuy nhiên những năm gần đây với lượng khách du lịch đến Cù Lao Chàm ngày càng tăng thì áp lực khai thác trên vùng rạn san hô là rất lớn làm cho rạn san hô phục hồi chậm ảnh hưởng cực kỳ nghiêm trọng cho hệ sinh cảnh biển tại Cù Lao Chàm. Hầu hết các tour du lịch Cù Lao Chàm đều có các hoạt động lặn ngắm san hô

Nhà phao trên biển Cù Lao Chàm