Nón lá Việt Nam – Biểu tượng đặc trưng của văn hóa Việt

• 1. Nón lá bắt nguồn từ đâu?
• 1.1. Lịch sử ra đời của chiếc nón lá Việt Nam
• 1.2. Công dụng của nón lá
• 2. Nghề làm nón lá Việt Nam
• 2.1. Nguồn gốc của nghề nón lá Việt Nam
• 2.2. Nguyên liệu
• 3. Quá trình làm nón lá Việt Nam
• 3.1. Lá phải được sấy khô trước khi làm
• 3.2. Phần khung
• 3.3. Lợp lá lên khung
• 3.4. Khâu nón lá Việt Nam
• 4. Ý nghĩa của nón lá Việt Nam
• 4.1. Là một món trang sức thắm đượm tình quê hương
• 4.2. Có ý nghĩa đặc biệt với người dân Việt Nam

Nón lá Việt Nam không biết từ khi nào đã trở thành một biểu tượng văn hóa Việt. Mặc dù mộc mạc, mong manh song nón lá cũng không kém phần duyên dáng. Mấy ai biết được rằng bên trong chiếc nón ấy là cả một kho tàng lịch sử lớn lao của dân tộc.

1. Nón lá bắt nguồn từ đâu?

1.1. Lịch sử ra đời của chiếc nón lá Việt Nam

Có nhiều người thường xuyên đội nón lá song vẫn chưa thực sự biết được nguồn gốc thật sự của chiếc nón mình đang mang là gì. Từ xa xưa, bởi đặc trưng khí hậu nhiệt đới gió mùa với kiểu thời tiết nắng mưa, vì vậy người Việt đã nghĩ ra cách kết lá lại để che nắng che mưa. Theo các nghiên cứu của các nhà khoa học, nón lá đã xuất hiện từ 2500 – 3000 năm.

Theo lịch sử, thời điểm nón lá Việt Nam ra đời vào khoảng thế kỷ thứ 13 vào thời nhà Trần. Sau một quãng thời gian phát triển, nón lá đã trải qua nhiều giai đoạn thay đổi thành nhiều hình dáng khác nhau. Đến nay tạo hình nón lá hình chóp là kiểu dáng ta vẫn thường thấy nhiều nhất. Nó tạo ra không gian vừa vững vàng vừa mang tính thẩm mỹ cao.

1.2. Công dụng của nón lá

Đặc biệt với nón lá Việt Nam, người đội có thể che nắng che mưa hiệu quả nhưng vẫn hoàn toàn đảm bảo tính duyên dáng gọn gàng. Chiếc nón nhận được sự chào đón nồng nhiệt từ đông đảo người dân, minh chứng cho điều này là việc nón lá Việt Nam trở thành biểu tượng của người dân Việt Nam và người phụ nữ Việt Nam nói riêng.

Chẳng biết từ khi nào nó trở thành một phần hết sức gần gũi với những người dân Việt Nam. Hình ảnh chiếc nón lá mộc mạc không chỉ đơn thuần là một vật dụng che mưa che nắng nữa mà chứa đựng trong đó là cả một kho tàng chứa đựng giá trị lịch sử và văn hóa của người dân Việt Nam. Chiếc nón đã góp phần tạo nên sự duyên dáng bình dị của người phụ nữ Việt Nam từ xưa đến nay.

Ngày nay, sự phát triển của nền kinh tế cùng với chính sách toàn cầu hóa mở ra cánh cửa giao thoa nền kinh tế và văn hóa giữa các nước. Đồng thời cũng từ đó, chiếc nón lá Việt Nam đã vươn mình ra ngoài biên giới và trở thành món quà ý nghĩa dành cho các du khách quốc tế.

Lịch sử hình thành của chiếc nón lá Việt Nam

2. Nghề làm nón lá Việt Nam

2.1. Nguồn gốc của nghề nón lá Việt Nam

Về cơ bản nón lá là một loại nón được ghép lại từ lá có sẵn như cọ, lá nón, che,… Bởi ảnh hưởng từ khí hậu nhiệt đới gió mùa, người Việt nghĩ ngay đến việc sử dụng lá kết vào nhau để che nắng che mưa. Dần dần chiếc nón này trở thành một vật dụng cần thiết trong cuộc sống sinh hoạt.

2.2. Nguyên liệu

• Được làm từ lá Cọ, Cối, Tre

Nguyên liệu làm nón lá khá đơn giản, nó chỉ được làm từ các loại lá như cọ, cối hay tre song qua bàn tay khéo léo của nghệ nhân, chiếc nón trở nên mang đậm tính thẩm mỹ hơn bao giờ hết. Dần dần chiếc nón lá trở thành một biểu tượng độc đáo của nhiều làng nghề truyền thống trong hàng thế kỷ qua.

Thực tế nón lá có hình chóp nhọn chỉ là một trong số các loại nón lá Việt Nam. Ngoài loại nón lá phổ thông có chóp nhọn, nón lá còn bao gồm nón quai thao, nón bài thơ, nón lá,… Mỗi loại đều có những đặc điểm nhận dạng riêng và khác biệt nhất định về cấu trúc nhưng điểm chung là đều được làm hết sức công phu và kỹ lưỡng.

Tưởng chừng như rất dễ làm, song để làm ra được một chiếc nón lá đẹp, đòi hỏi nghệ nhân phải có bàn tay công phu và hết sức khéo léo. Công đoạn làm nón lá đẹp cũng phải thật tỉ mỉ từ khâu chọn lá cho đến phơi lá. Nguyên liệu làm nón lá thường là lá cọ hoặc lá buông.

• Lá dùng làm nón lá phải không quá non nhưng cũng không quá già

Trước khi được sử dụng để làm nón, lá phải được phơi nắng sao cho thật khô và mềm để giữ được lâu hơn. Lá nón phải có màu trắng sữa, gân nón xanh nhẹ mượt và bóng là đẹp nhất.

Làng nghề nón lá tại Việt Nam

Thông thường nguyên liệu làm nón được lấy tại vùng đồi núi Phú Thọ, Vĩnh Phúc hoặc Việt Bắc, Trường Sơn, Tây Bắc,…Quá trình cắt lá phải đúng kỹ thuật và đem đi sấy nắng. Để làm được chiếc nón đẹp, người nghệ nhân còn cần phải sử dụng tre, nứa để may nón.

3. Quá trình làm nón lá Việt Nam

3.1. Lá phải được sấy khô trước khi làm

Đầu tiên lá được dùng để làm nón phải được sấy khô bằng than củi rồi phơi sương sao cho dai và mềm. Khi lá đã mềm đúng yêu cầu, lá sẽ được là phẳng với gang nóng bọc trong túi vải. Tiếp theo người làm nón chọn lọc lại lá sao cho đồng màu rồi cắt đầu đuôi cho cùng độ dài khoảng 50cm.

3.2. Phần khung

Phần khung nón được làm bằng thanh nứa khô và dẻo, những thanh nứa này cũng cần được vót sao cho thật tròn và mịn. Mỗi thanh nứa được uốn thành những vòng tròn lớn nhỏ khác nhau sắp xếp từ thấp đến cao. Nan lớn rồi nan nhỏ xếp lên nhau thành một hình chóp nhọn.

Khung nón có khoảng 16 vòng tất cả với vòng lớn nhất có đường kính lên đến 50 cm. Vòng nhỏ nhất của nón chỉ có kích cỡ bằng đồng xu. Một chiếc nón đẹp phải đảm bảo đồng bộ, không méo mó, vành nón thẳng tăm tắp. Chỉ có khi vậy mới có thể lột tả nét thanh thoát hài hòa để tôn vinh vẻ đẹp của người đội.

3.3. Lợp lá lên khung

Sau khi làm khuôn, người nghệ nhân bắt đầu lợp lá nón. Công đoạn này cũng đòi hỏi sự khéo léo tỉ mỉ khi dàn trải lá phân bố đều cả khung sao cho cân đối và mỏng nhẹ. Người thợ lấy từng lá đã được là phẳng rồi xếp vào khung. Mỗi nón chỉ có 2 lớp lá và một lớp mo lang ở giữa.

Sau khi làm ra bộ khung hoàn hảo, người thợ bắt đầu khâu nón với kim và dây cước mỏng. Công đoạn này cũng đòi hỏi người thợ phải bỏ nhiều công sức căng từng mũi chỉ sao cho đều thật đều, chỉ có đường khâu đều thì nón mới phẳng được. Bởi để che mưa che nắng, người làm nón phải đảm bảo không để hở chóp và không quá dày.

3.4. Khâu nón lá Việt Nam

Đối với mỗi mũi khâu lên xuống, nó phải ngắn, và nhỏ. Sau khi khâu xong nón lá, nón sẽ được quét một lớp dầu bóng để tăng tính thẩm mỹ cho nón. Ngoài ra một chiếc nón hoàn chỉnh không thể thiếu quai nón được buộc đối xứng ở hai bên.

Quai nón của nón lá được làm từ nhung lụa với đủ các loại màu sắc rực rỡ. Ngoài ra để tăng tính cầu kỳ cho phần quai nón, người làm nón còn thêu những hình cô thiếu nữ, đóa hoa hay một bài thơ. Thế mới nói, để làm ra được nón lá, người làm nón đã bỏ ra biết bao nhiêu tâm huyết. Đến tận ngày nay nghề làm nón vẫn còn được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Hiện nay có khá nhiều làng nghề làm nón lá truyền thống. Tại khu vực miền Bắc Việt Nam, làng Chuông là một làng nghề nón lá Việt Nam nổi tiếng với các mẫu nón lá riêng biệt. Tại miền trung có làng nón Ba Đồn tại Quảng Nam và nón bài thơ của Thừa Thiên Huế là nổi tiếng nhất.

Mỗi miền tại Việt Nam đều có những phong cách nón lá riêng cho mình chẳng hạn như nón lá huế thì mỏng và thanh lịch hơn nhiều so với nón lá của những nơi khác. Trong khi đó nón lá người miền tây lại có sợi chỉ đỏ đặc trưng,…

Làm nón lá Việt Nam như thế nào?

4. Ý nghĩa của nón lá Việt Nam

Nón lá nước ta có ý nghĩa vô cùng đặc biệt có thể kể đến bao gồm:

4.1. Là một món trang sức thắm đượm tình quê hương

Nón lá Việt Nam được xem là một món trang sức không hề cầu kỳ của mỗi người phụ nữ Việt. Đặc biệt đối với những người nông dân, đây là vật dụng cũng chính là người bạn thân thiết đối với họ.

Công dụng của nón lá thì nhiều vô kể. Nón lá thường được những người mẹ đội nón đi chợ dùng để che nắng che mưa. Nón lá còn được dùng để che mưa khi làm đồng. Đôi khi nó còn có thể thay cả quạt để quạt mát vào mỗi trưa làm việc mệt mỏi. Ngoài ra với sự phát triển xã hội, nhu cầu về thẩm mỹ của con người cao hơn, nón lá Việt Nam trở thành một món phụ kiện thời trang đại diện cho nét đẹp dịu dàng của con gái Việt.

4.2. Có ý nghĩa đặc biệt với người dân Việt Nam

Ngoài ra nón lá còn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân Việt Nam. Hình ảnh nón lá Việt Nam đã đi sâu vào nền văn hóa Việt thông qua hàng loạt những hình ảnh trong thơ ca dân gian đến các tác phẩm nghệ thuật hiện đại. Bộ môn múa nón còn được người Việt giữ gìn và phát triển trở thành một công trình nghệ thuật đặc sắc mà không kém phần duyên dáng.

Không chỉ vậy, trong một đám cưới truyền thống, chiếc nón lá do mẹ chồng trao cho cô dâu trước khi về nhà chồng cũng chứa đựng nhiều ý nghĩa cầu chúc cho hạnh phúc vợ chồng.

Bên cạnh đó đáp ứng nhu cầu giao thoa các nền văn hóa, nón lá trở thành một món đồ lưu niệm đáng để mua mỗi khi bạn du lịch đến Việt Nam. Nón làm bằng lá nón cực kỳ nhẹ. Tuy nhiên bạn nên tránh làm rơi nón để không bị thủng hoặc méo. Đặc biệt khi tiếp xúc với nước mưa, nón có thể bị ố vàng, vì vậy bạn có thể bảo quản nó trong túi bóng chẳng hạn.

Chiếc nón là Việt Nam gắn liền với cuộc sống sinh hoạt của người dân Việt. Mỗi khi nhắc đến nón lá, người ta nghĩ ngay đến hình ảnh người con gái trong bộ áo dài thướt tha bình dị cầm chiếc nón lá. Có lẽ hình ảnh này đã đi sâu vào tâm khảm của mỗi người. Trải qua nhiều thăng trầm của thời gian, những giá trị cốt lõi về văn hóa nón lá Việt Nam vẫn được giữ gìn cho đến tận ngày nay. Hiện nay để thu hút khách du lịch đồng thời quảng bá nền văn hóa nước nhà, nhà nước đang đẩy mạnh đầu tư phát triển các làng nghề trở thành hình mẫu du lịch lý tưởng trong tương lai.

Ý nghĩa đặc biệt của nón lá Việt Nam

Tóm lại nón lá Việt Nam là một phần không thể thiếu trong nền văn hóa Việt. Ngày nay, hình ảnh nón lá được nhà nước và toàn thể nhân dân tích cực gìn giữ và lan tỏa những ý nghĩa tích cực của nó đến cộng đồng và cả thế giới.

“Sao anh không về thăm quê em

Ngắm em chằm nón buổi đầu tiên

Bàn tay xây lá, tay xuyên nón

Mười sáu vành, mười sáu trăng lên”

Nguyễn Khoa Điềm

Đăng bởi: Phương Thảo