Hàng năm, cứ vào khoảng tháng 5 âm lịch là Truồi lại thoang thoảng hương dâu…

Không xinh như dâu Nguyệt Biều, không nhiều chuyện như xứ Quảng nhưng không phải tự nhiên dâu Truồi lại được khách trong Nam ngoài Bắc “nhắc khéo” mỗi khi có dịp ghé qua.

Sắp đến ngày thu hoạch, dâu Truồi chỉ to bằng ngón chân cái của trẻ em. Tuy nhiên, vị ngọt thanh, thanh thanh của những trái dâu trắng ngần, mọng nước khiến nhiều người ăn “đã miệng”, ăn xong … “quên” nhả hạt. Dâu Truồi không phải trái to mới ngon. Ở chợ, ai chọn dâu Truồi, cứ lật đật ngược xuôi, chọn dâu với son là biết ngay dân “sành điệu”. Trong chùm dâu xanh xen lẫn màu hồng, quả nào cũng có vị son ngọt ngào.

Khi dâu chín, quả có chấm đỏ (điểm son) sẽ ngọt.

Ngay cả người dân Truồi cũng không biết loài dâu này có từ đâu và có từ bao giờ. Tôi thậm chí không nhớ tại sao loại trái cây phổ biến này còn được gọi là dâu tằm. Chỉ biết khi mới lọt lòng mẹ, trong lời ru của mẹ thoang thoảng ngọt ngào.

Mà cũng lạ, cũng là dâu Truồi nhưng không kể cùi hay rễ, nếu trồng ở nơi khác thì gọi là chua chua. Lạ hơn nữa, dâu Truồi rất cầu kỳ và lẻ tẻ. Khi mới đến, tôi định đưa tay ra định gọt trái cây bằng son cho thấy nó đã dừng lại. Lúc đầu tôi tưởng chủ vườn… tiếc, nhưng sau này mới biết, phải hái hết cây, hái lặt vặt như thế một hai ngày sau, cả cây dâu sẽ bị sâu rút từng con một.

Dâu phải gửi cả cây.

Hôm đến thăm thôn Đông Xuân, theo anh Trung – chủ một vườn dâu ở đây, cả thôn hiện có vài chục gốc dâu, từ 30, 40 tuổi đến cả trăm năm tuổi. Những vườn dâu năm nào cũng chín rộ, quả cứ gọi là đầy cành khép mình. Cách đây vài tháng, lái buôn đến đặt tiền mua cả cây. Năm ngoái vườn nặng 20-25 nghìn nhưng năm nay 30-35 nghìn một ký mà nhà vườn vẫn méo mó.

Mồng hai tháng giêng không hiểu trời đất như răng mà sương rơi. Báo hại cả làng Đông Xuân cứ kêu như điếc cả tai. Mới teo đã khô héo, đau lòng quá. Mấy ngày nay, vợ tôi xót xa, cứ đi tìm cây dâu xem có thu hoạch được quả không. Trước mùa, một gốc cho khoảng 2 tạ nên cả ngày cây dâu non được vài ký để cúng ông bà ở Huế. Ký vào luật nghe ông nội – Ông Phan Tứ thở dài chỉ mấy trăm tuổi.

Đi một vòng làng Đông Xuân… rồi mới quay lại nhà ông Trung vì bây giờ cả làng, mỗi gia đình tạm thời còn lại vài gốc dâu. Anh chỉ quanh quẩn với quất: Dâu mất mùa, mít, tiêu, thanh trà cũng mất trắng. Thời tiết quá khắc nghiệt. Chắc chắn là ba trường hợp hiệu ứng nhà kính hoặc biến đổi khí hậu cho vấn đề đó, phải không?

Sau giá rét, cả làng Đông Xuân giờ chỉ còn sót lại một hai gốc dâu cho trái tạm.

Theo anh Trung thì tạm thời nhưng dâu vẫn bám vào thân cây.

… ban đầu niêm phong

Dâu tây …

… đóng cửa, trông giống như một bầy lợn con đang tranh giành nhau …

Rồi có lẽ thấy “tội”, anh sai con đi hái dâu đãi khách. Thú nhận vừa thích thú vừa ngại ngùng. Chắc hiểu, anh trấn an: không có răng, vườn có 2 cây, niễng cũng gần thu hoạch. Ăn mới biết son dâu Truồi.