[Review] Hình ảnh mãng xà hiếm thấy trên Cửu đỉnh nhà Nguyễn

Là một công trình hoành tráng nằm trong nội thành Huế. Đến nay, Cửu đỉnh vẫn còn rất nguyên vẹn, được đặt trước Hiển Lâm Các, đối diện Thế Miếu. Cửu Đỉnh là nơi trưng bày các tác phẩm mỹ thuật của các nghệ nhân tài hoa, là biểu tượng cho sự giàu đẹp, thống nhất của đất nước và ước mơ về một vương triều hùng mạnh trường tồn.

Tất cả 153 bức tranh trên Cửu đỉnh là 153 bức chạm khắc độc lập, hoàn chỉnh, là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa nghệ thuật đúc và chạm nổi trên đồng của nước ta, giữa văn hóa dân gian và văn hóa bác học đầu thế kỷ. XIX.

Mỗi đỉnh khắc 17 hình khác nhau không trùng lặp và có chú thích bằng tiếng Hán, mỗi hoa văn không chỉ đơn thuần là đường nét chạm khắc tinh xảo mà còn là những tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Cửu đỉnh được coi là bộ bách khoa toàn thư về đời sống của người Việt nửa đầu thế kỷ XIX.

Cửu Đỉnh là di sản văn hóa quý hiếm, có giá trị về nhiều mặt của văn hóa Huế nói riêng và cả nước nói chung. Nó cũng là sản phẩm thể hiện đỉnh cao của nghệ thuật đúc đồng của nước ta thế kỷ XIX.

Hình ảnh con rắn được khắc trên Huyền Đỉnh.

Cửu Đỉnh được đặt theo danh hiệu của các vị vua triều Nguyễn, mỗi vị tương ứng với một vị vua: Cao Đỉnh là đền thờ vua Gia Long, đặt ở giữa, sau là Nhân Đỉnh (Minh Mạng), Chương Đình. (Thiệu Trị), Anh đỉnh (Tự Đức), Nghi Đỉnh (Kiến Phúc), Thuận Định (Đồng Khánh), Tuyên Định (Khải Định). Còn Dụ Đỉnh và Huyền Đỉnh, chưa kịp được vua chúa ban thần thì triều Nguyễn đã sụp đổ.

Sách “Đại Nam thực lục” chép: “Trên Huyền Đỉnh có khắc các hình tượng: mưa, cầu vồng, núi Hoành Sơn, sông Tiền Hậu Giang, sông Thao, núi Thúc Thủ, ngựa, ca, rắn, hoa lan 5 lá, quả vải, cây bông vải, cây sâm đất, cây sơn chi, cây tỏi, xe, vòi rồng, đủ 17 loại ”Chúng ta thấy Huyền Đỉnh cũng như 8 đỉnh còn lại đều được chạm khắc đa dạng về tính chất dân tộc với những hình ảnh đại diện cho từng vùng miền. như những điểm chung của đất nước.

Đặc biệt, trên Huyền Đỉnh có khắc hình con rắn (rắn) được thể hiện rất sinh động. Như chúng ta đã biết, rắn là một trong 12 cung hoàng đạo theo quan niệm địa lý của phương Đông. Những hình khắc trên Huyền Đỉnh cũng cho thấy con vật này có vai trò quan trọng bởi 153 họa tiết được khắc trên Cửu Đỉnh đều là những hình ảnh tiêu biểu.

Trong bài “Những nét vẽ trên Cửu đỉnh”, nhà nghiên cứu Dương Phước Thu giải thích về con rắn được chọn để khắc trên Huyền đỉnh như sau: “Con rắn, một con rắn lớn, thuộc bộ có vảy. Nhiều sách ghi chép. là vua của các loài rắn (vua của các loài rắn), theo tín ngưỡng dân gian, rắn là chúa (thần Lót) ở miền sông nước, là loài rắn lớn nhất trong các loài rắn nên được gọi là thanh vua, mắt nó tròn xoe. và mùa đông là trên cạn, mùa hè và mùa thu ngâm mình trong nước.

Ở Việt Nam, các tỉnh có vùng bán sơn địa, nhiều đầm lầy, đầm lầy, hồ, rắn thường ẩn. Thịt mãng cầu xiêm có nhiều chất dinh dưỡng, xương bồ được bào chế để chữa bệnh phong thấp, bổ gân cốt rất hiệu quả. Rắn đứng thứ sáu trong 12 cung hoàng đạo ”. Đó là lý do vì sao vua Minh Mạng chọn hình ảnh con rắn lớn để khắc trên Huyền Đỉnh.

Nhưng việc chọn hình tượng rắn để chạm khắc trên Huyền Đỉnh cũng là một ngụ ý rất sâu sắc của vua Minh Mạng, bởi loài rắn đã có một vị trí trong lịch sử tồn tại của triều Nguyễn, cụ thể là với vua Gia. Long – vị vua đầu tiên của triều Nguyễn và là thân sinh của vua Minh Mạng. Nguyễn Ánh (sau này là vua Gia Long) lật đổ nhà Tây Sơn, lập vương triều thống nhất (nhà Nguyễn).

Nhưng ngược dòng lịch sử để thấy rằng, ngai vàng mà Gia Long giành được cũng phải đánh đổi bằng nhiều hiểm nguy. Nguyễn Ánh nhiều lần bị quân Tây Sơn truy đuổi, có lúc tưởng như không thể vượt qua, phải bôn ba hết nơi này đến nơi khác mới giành được thắng lợi cuối cùng.

Huyền Đỉnh (ngoài cùng bên phải) trong Cửu Đỉnh có chạm khắc hình rắn

Đặc biệt, trong những ngày tháng gian khổ chống chọi với sự truy đuổi của Tây Sơn, Nguyễn Ánh đã được rắn hổ mang. Đó là khi Nguyễn Ánh bị Tây Sơn truy đuổi phải chạy đến vùng biển Hà Tiên – Phú Quốc. Khi bị truy đuổi, Nguyễn Ánh và đoàn tùy tùng phải đi thuyền nhỏ đến Hà Tiên, Phú Quốc. Trong bóng tối không nhìn thấy gì, bỗng một đàn rắn vượt bể đi về Hà Tiên.

Sách “Đại Nam thực lục” có ghi lại sự kiện này như sau: “Năm 1782, vua đến Hà Tiên, đi thuyền nhỏ qua biển, ban đêm không nhìn rõ, dưới thuyền dường như có trên đó có vật gì đó, vừa thấy thì thấy là một bầy rắn, ai theo sau thì sợ hãi, vua giục đi, một lát, bầy rắn đi mất ”.

Có lẽ vua Minh Mạng đã dựa vào việc vua cha được rắn thần giúp đỡ trong những ngày khó khăn nên chọn hình tượng rắn thần để khắc lên Cửu đỉnh. Cũng thể hiện bản lĩnh làm người trên hết cai trị thiên hạ, nhưng Minh Mạng vẫn không quên công ơn của vua cha cũng như những điều đã giúp cha ông vượt qua khó khăn. Sự tưởng nhớ đó cho thấy vua Minh Mạng là một vị vua hiếu thảo, luôn ghi nhớ công đức cha ông.

Việc chạm khắc hình tượng rắn trên Cửu đỉnh cũng là sự tưởng nhớ của vua Minh Mạng đối với rắn thần đã giúp vua Gia Long trong những ngày vận mệnh của triều Nguyễn đứng giữa cảnh giới mong manh. hiện hữu. Sự kiện rắn thần có xuất hiện để giúp Gia Long hay không, nhưng đối với vua Minh Mạng thì điều đó không quan trọng. Trong thời buổi loạn lạc như vậy, bất cứ sự giúp đỡ nào là điều nhà vua không thể bỏ qua.

Trong quan niệm của người phương Đông nói chung và người Việt Nam nói riêng, hình tượng rắn không thân thiện như những loài vật khác. Nhiều người thường xem rắn là loài động vật nguy hiểm có thể đe dọa đến tính mạng.

Vì vậy, khi nhìn thấy rắn, người ta chỉ muốn đánh cho chết, nên người ta có câu: “Đánh rắn tức là đánh vào đầu”, hay nói đến người không tốt, có tâm địa ác độc. : “Bụt Miệng”… Sự kỳ thị của thiên hạ đối với rắn là vậy nhưng rắn vẫn chiếm ưu thế trong đời sống xã hội như dùng rắn ngâm rượu hay dùng rắn để chữa bệnh.

Đến vua Minh Mạng, rắn là ân nhân của vua chúa nhà Nguyễn. Việc lựa chọn rắn để chế tác Cửu đỉnh thể hiện vị trí quan trọng của loài vật này bởi còn nhiều loài khác được dân gian quan niệm tốt hơn nhiều nhưng loài rắn vẫn được chọn để đại diện cho những gì tinh túy nhất.

Câu chuyện về con rắn được tạc trên Cửu đỉnh là điều khiến nhiều người tò mò muốn khám phá. Qua đó ta thấy rắn cũng có một vị trí quan trọng trong đời sống cộng đồng của người Việt Nam. Chúng ta sắp bước sang năm Quý Tỵ, hình ảnh rắn trên Cửu Đỉnh càng thêm thú vị và để hiểu rõ hơn về công ơn của triều Nguyễn đối với rắn.

Đăng bởi: Hiền Trương