Tìm về Mẫu Sơn, khám phá nếp sống độc đáo của người Dao

Nếp sống người Dao ở Mẫu Sơn với sinh hoạt hàng ngày, phong tục, nghi lễ truyền thống độc đáo là một trong những nét văn hóa đặc sắc bạn không nên bỏ lỡ khi du lịch Lạng Sơn.

Nếu có lần dừng chân du lịch Lạng Sơn, tìm về văn hóa truyền thống nơi đây, tin rằng nếp sống người Dao ở Mẫu Sơn sẽ khiến bạn nhớ mãi không quên. Nằm vắt mình qua hai huyện Cao Lộc và Lộc Bình, Mẫu Sơn không chỉ thu hút người lữ hành bởi vẻ đẹp hoang sơ, thơ mộng mà còn gây ấn tượng bởi nếp sống của những con người chân chất, thật thà dân tộc Dao.

Bao gồm ba dân tộc cùng sinh sống là Dao, Tày, Nùng, trong đó có đến 98% là dân tộc Dao. Từ xưa đến nay, người Dao ở Mẫu Sơn vẫn luôn duy trì bản sắc văn hóa rất tộc rất riêng của mình. Đó là nét văn hóa độc đáo, thuần túy mà không pha trộn từ cách ăn, nếp ở cho đến trang phục, phong tục, lễ hội truyền thống.

Khám phá nếp sống người Dao ở Mẫu Sơn – bản sắc văn hóa dân tộc truyền thống hàng trăm năm

Ẩm thực người dao ở Mẫu Sơn

Nói đến nếp sống người Dao ở Mẫu Sơn không thể bỏ qua cách ăn uống – một trong những nét độc đáo rất riêng. Người Dao thông thường có hai bữa chính, bữa đầu tiên là vào buổi sáng trước khi đi làm và bữa tối. Bữa phụ buổi trưa người Dao thường ăn uống ngay trên nương.

Lương thực chính của đồng bào dân tộc Dao chủ yếu là gạo tẻ và gạo nếp – những loại gạo do chính họ tự tay trồng ra. Từ những hạt lúa gieo trên nương rồi thu hoạch, người Dao dùng cối để xay, giã từ những hạt thóc thành gạo. Bên cạnh đó, ngô cũng là nguyên liệu quen thuộc của đồng bào nơi đây.

Những bắp ngô sau khi thu hoạch được phơi gác bếp, giữ khô tạo nên mùi khói cùng màu vàng bắt mắt. Thỉnh thoảng, ngô được xay vỡ nấu cháo hay trộn cùng cơm, làm bánh cho bữa ăn hàng ngày.

Ngoài cách chế biến thịt thông thường như các dân tộc khác, thịt treo ướp muối (thịt lạp) là một món ăn truyền thống, phổ biến, mang tính chất nghi lễ không thể thiếu của đồng bào Dao. Trong các bữa tiệc mừng năm mới, thịt thường được ăn kèm với lá sau sau non (hay còn gọi là phù mụa điẳng). Lá có vị chát kết hợp với thịt béo ngậy giúp chống ngán hiệu quả và làm món ăn thêm ngon miệng.

Ẩm thực của người Dao còn gây ấn tượng bởi thứ rượu nồng nàn. Các dịp lễ tết người Dao thường sử dụng rượu được nấu và ủ với men lá, chưng cất từ cây lương thực như lúa, ngô, hạt kê tiếng (si shán). Cùng với đó là món xôi nhiều màu, từ đỏ, xanh, tím, vàng đến trắng… mỗi món xôi được sử dụng lá cây nhuộm màu làm nên hương vị và màu sắc đẹp mắt.

Trang phục rực rỡ của người Dao ở Mẫu Sơn

Nếu 1 lần đến Mẫu Sơn, bạn sẽ không khỏi choáng ngợp bởi sắc màu rực rỡ của những bộ trang phục truyền thống của người Dao. Trong nếp sống người Dao ở Mẫu Sơn vào dịp Tết nguyên đán, những thiếu nữ sẽ thêu áo mới.

Quần áo của phụ nữ dao được thêu bằng chỉ họa với đa dạng họa tiết chim, cây thông. Từng đường may dứt khoát và khéo léo dệt bằng chất liệu sợi gai, sợi bông, pha trộn các sắc màu vàng, cam, đỏ… tạo nên những bộ y phục truyền thống có một không hai.

Đối với phụ nữ Dao trang phục truyền thống là áo dài tứ thân bổ tà trước ngực, bên trong có áo yếm thêu hoa văn và đính các ngôi sao bằng bạc, trang trí kèm hạt cườm và thắn lưng trắng thêu hoa văn đen hình cành cây. Bên hông phụ nữ Dao còn kèm dây xà tích bằng bạc, đâu đội mũ hình mái nhà, quấn hạt cườm đủ màu sắc xung quanh, tai đeo khuyên bằng bạc.

Trong khi đó đàn ông Dao lại ăn mặc đơn giản hơn. Trang phục của họ chủ yếu là áo đen, đính tua chỉ ngũ sắc, quần ống rộng được buộc néo bằng các sợi dây gai có đồng xu. Không sử dụng mũ, đàn ông Dao đội khăn xếp hoặc đơn giản là buộc chiếc khăn mặt to được cuộn gấp khéo léo, tạo sự khỏe khoắn.

Phong tục và lễ truyền thống của người Dao Mẫu Sơn

Tìm hiểu về nếp sống của người Dao ở Mẫu Sơn, sẽ là thiếu sót nếu bỏ qua tục thờ cúng tổ tiên (hay síp chà phin) – đây là phong tục quan trọng bậc nhất của gia đình người Dao.

Người Dao có tục thờ cúng tổ tiê ngược liên chín đời, trực tiếp là ba đời: Cha mẹ, ông bà, cụ. Bàn thờ tổ tiên dòng họ của người Dao được luân chuyển theo thứ bậc từ cao xuống thấp. Trong đó bàn thờ tổ tiên gọi là hùng lầu, được đặt ở gian giữa của nhà.

Người Dao có tục thờ cúng Bàn thờ (chẩu đàng) với nghi lễ cấp sắc có sự hiện diện của thuỷ tổ Bàn thờ và nghi lễ trả ơn Bàn thờ (kiáo nhủn). Phong tục thờ cúng tổ tiên trong nếp sống người Dao còn thể hiện qua nhiều nghi lễ như tang ma, tảo mộ, cúng rằm tháng bẩy, cúng tết nguyên đán, cúng dâng cơm mới…

Đặc biệt với nghề nghiệp chính là làm nương rẫy, người Dao có nhiều lễ cúng để cầu mong Thần nông phù hộ mùa màng tươi tốt như lễ cúng ngày tra lúa nương đầu tiên, lễ cơm mới, lễ cúng hồn lúa, nghi thức thu hồn lúa vào bông lúa ngắt đầu tiên…

Đối với tang ma (chẩu chi), đồng bào Dao khi có người qua đời sẽ phải đi xem ngày để mang đi chôn cất, sau đó mới chọn ngày lành tháng tốt để làm lễ tang. Thâm chí nếu không chọn được ngày tốt, lễ tăng có thể phải một đến hai tháng sau mới diễn ra.

Còn với cưới xin (chón nham, ỏi cùng ngoá), người Dao có rất nhiều hình thức tổ chức khác nhau. Nghi lễ chính thức thường bao gồm: Lễ dạm hỏi (nải nham), lễ trao lộc mệnh (tờ giấy ghi ngày, tháng, năm sinh của cặp đôi để so tuổi xem có hợp nhau không), lễ thoả thuận cam kết và lễ cưới.

Nhắc đến tục cưới gả là nhắc đến một nếp sống người Dao ở Mẫu Sơn rất đặc sắc, lễ cưới diễn ra vào ban đêm. Bởi họ quan niệm những điều tốt lành nhất đều bắt đầu khi ông mặt trời còn chưa “thức dậy”.

Trong ngày cưới, tất cả đều khoác lên mình trang phục truyền thống. Cô dâu lúc khởi hành mặc trang phục dân tộc nhưng khi đến cổng nhà trai thì sẽ dừng lại và tiến hành thay đồ.

Tục cưới gả của người Dao còn nhộn nhịp bởi lời hát giao duyên và tiếng kèn đón dâu. Những âm thanh bay bổng như lời tâm sự lứa đôi, tạo nên không gian lãng mạn, đặc sắc và náo nhiệt.

Nếp sống người Dao Mẫu Sơn còn đặc sắc bởi lễ hội truyền thống như lễ cầu mùa và cầu sức khoẻ. Đây là nét văn hóa truyền thống, không cầu kỳ nhưng mang nhiều yếu tố tâm linh sâu sắc của cả cộng đồng.

Đến Lạng Sơn, khám phá nếp sống người Dao ở Mẫu Sơn, bạn được trải nghiệm muôn vàn những điều lý thú từ ẩm thực, trang phục cho đến phong tục, lễ hội. Đó là bản sắc văn hoá độc đáo, là nét đẹp văn hóa trường tồn cùng thời gian, tạo nên tiếng nói riêng cho dân tộc Dao Mẫu Sơn.

Thanh Huyền

Đăng bởi: Đoàn Nhật Linh