Khu di tích lịch sử Giàn Gừa nằm ở ấp Nhơn Khánh, xã Nhơn Nghĩa, huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ. Đây là di tích gắn với thời khai hoang mở cõi, cũng là một căn cứ của quân Giải phóng miền Nam Việt Nam trước năm 1975.

Khu di tích lịch sử Giàn Gừa trước đây có diện tích rất lớn nhưng do sự tàn phá của bom đạn chiến tranh và sự tác động của môi trường nên hiện nay chỉ còn rộng khoảng 2.740 m2. Trong khu di tích có một cây gừa (Ficus Microcarpa), thuộc họ dâu tằm (Moraceae), có tuổi đời trên 150 năm, phát triển rất nhiều chi, cành đan xen với nhau tạo thành giàn lớn, nên người dân trong vùng quen gọi “Giàn Gừa”.

Đến nay chưa ai biết rõ nguồn gốc của giàn gừa. Nhiều lão làng trên 70 tuổi khẳng định lúc họ còn nhỏ, giàn gừa đã che phủ cả một vùng rộng lớn. Xuất phát từ tín ngưỡng dân gian, từ xưa người dân nơi đây đã dựng lên miếu thờ bà Thượng Động Cố Hỉ, vị nữ thần được nhiều người tôn kính như một ân nhân của dân làng. Ngôi miếu ấy nay đã không còn. Còn ngôi miếu trong khu di tích hiện nay là được lập vào năm 1996.

Lý giải về bà Thượng Động Cố Hỉ

Xa xưa, do chiến tranh, một bộ phận người Chăm thiên di vào Nam, được triều đình nhà Nguyễn chỉ định cư trú tại một số nơi gần bản doanh của quân triều để tiện bảo vệ, che chở. Ban đầu họ ở rải rác nhiều nơi, dần về sau, để thích nghi với sinh kế truyền thống (dệt vải, đánh bắt cá, nuôi dê cừu…), họ quần cư thành những xóm nhỏ cặp theo bờ sông, nhiều nhất là tại Châu Giang (thành phố Châu Đốc, tỉnh An Giang).

Để có chỗ dựa tinh thần, định cư tại đâu họ cũng dựng miếu thờ Bà, gọi “Thiên Y” hay “Thánh mẫu”, nói đủ là “Thiên Y nương nương”, “Thánh mẫu nương nương”. Đó là một vị nhiên thần, được xem là “thần tối cao” của người Chăm, “nguyên quán” ở tận Nha Trang (tỉnh Khánh Hòa), do từng linh ứng nên được các vua triều Nguyễn sắc phong (Gia Long, 1901; Duy Tân, 1909…). Dần về sau, do toàn bộ người Chăm ở An Giang đều theo đạo Hồi – theo luật của đạo này thì chỉ thờ độc nhứt thánh Alla, do đó họ không tín ngưỡng “thờ Bà” nữa.

Chính vì vậy, mỗi khi trò chuyện nếu ai đó cố nhắc mãi những chuyện cũ không còn hợp thời, người dân lớp trước vùng sông nước Nam bộ đã gọi trại “bà Thiên Y” thành “bà Cố Hỉ” (nói đủ là “Thượng Động Cố Hỉ”): “Chuyện đâu hồi đời bà Cố Hỉ mà cứ nói hoài!”. Một cách nói khác: chuyện từ đời cố lũy nào!

Theo giai thoại, xưa kia, có một gia đình họ Nguyễn đến vùng đất Nhơn Nghĩa lập nghiệp. Trong quá trình khai khẩn, không may giàn gừa bốc cháy khiến cảnh vật trở nên hoang tàn. Trong làng bỗng nhiều người mắc bệnh lạ không chữa khỏi. Có một vị đạo sĩ từ xa đã đến bốc thuốc cứu độ dân làng. Ông cho biết giàn gừa này là vùng đất thiêng, là nơi ngự của bà Thượng Động Cố Hỉ. Do giàn gừa bị cháy rụi, không còn chỗ đi về nên Bà đã nổi giận. Muốn an cư lạc nghiệp, người dân phải trồng lại cây gừa và hằng năm làm lễ giỗ cúng Bà.

Trải qua 6 thế hệ, con cháu họ Nguyễn vẫn sinh sống trên mảnh đất này và thay nhau giữ gìn, tôn tạo nơi thờ phụng. Hằng năm cứ đến ngày 28 tháng 2 âm lịch, bà con dòng họ Nguyễn và người dân gần xa long trọng dâng hương, làm lễ cúng Bà. Chính quyền và nhân dân địa phương cũng đã lập thêm đền thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh và 12 cô gái đã hi sinh tại ngã ba Đồng Lộc trong khuôn viên di tích để tri ân, tưởng niệm…

Vào tháng 4 năm 2013, khu di tích lịch sử Giàn Gừa đã được chính quyền thành phố Cần Thơ công nhận là di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố. Tháng 6 năm 2013, cây gừa cổ thụ trong khu vực đã được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây Di Sản Việt Nam. Việc công nhận này vừa mang ý nghĩa bảo tồn gien cổ cho loại thực vật đặc trưng ở đồng bằng sông Cửu Long, cũng vừa mang ý nghĩa lịch sử.

Để đến được khu di tích lịch sử Giàn Gừa, bạn cứ đi theo Google Maps là đến (tra từ khóa “Giàn Gừa”, hoặc “khu di tích lịch sử Giàn Gừa” đều được). Vào cổng tham quan miễn phí. Nhớ giữ gìn vệ sinh chung và chấp hành tốt nội quy tham quan di tích nha!