Leo Núi: Con Đường Từ Môn Thể Thao Cổ Xưa Đến Thế Vận Hội Olympic

Có thể bạn sẽ bất ngờ, nhưng môn thể thao leo núi mạo hiểm là một trong những hoạt động của loài người từ thời cổ xưa với rất nhiều câu chuyện lịch sử.

Leo núi giải trí hiện đại thực chất được phát triển và bắt đầu vào cuối thế kỷ 19. Nhưng những đột phá bắt nguồn từ công nghệ và chiến thuật mới đã khiến nó trở thành một trong những bộ môn được biết đến rộng rãi trên khắp thế giới.

Đặc biệt hơn, leo núi đã chính thức ra mắt trong Thế vận hội Tokyo 2020 với sự mong chờ của rất nhiều đối thủ quốc tế ở các cấp bậc cao. Hàng nghìn người đam mê đã được giới thiệu với môn thể thao này nhờ ngành công nghiệp thể dục leo núi trong nhà đang phát triển. Trong khi đó, ngày càng nhiều nhà thám hiểm leo núi ưu tú tiếp tục đi đến tận cùng trái đất để tìm kiếm “ngọn núi chưa được chạm đến”.

Một hoạt động cổ xưa

Có rất nhiều bằng chứng cho thấy các nền văn hóa cổ đại và tiền hiện đại trên toàn cầu đã thực sự thực hành và trải nghiệm bộ môn“địa hình kỹ thuật” này. Ở Mustang, Nepal, các nhà khảo cổ học đã phát hiện ra một loạt hang động chôn cất phức tạp chỉ có thể chạm tới bằng cách leo lên mặt của những vách đá dựng đứng hùng vĩ. Vùng Tây Nam Hoa Kỳ, trong khi đó có nhiều bằng chứng về các bộ lạc bản địa sống giữa các vách đá mesa của khu vực. Hầu hết những người cổ đại có lẽ đã leo lên vì sự an toàn.

Ba nơi được cho là nơi khai sinh ra môn leo núi giải trí hiện đại: các the Peak and Lake Districts tại Anh, vùng Elbe Sandstone ở Đông Nam nước Đức, và Dãy núi Dolomites ở Bắc Ý. Vào thập kỷ đầu tiên của thế kỷ 20, những người tiên phong đã thử nghiệm các phát minh leo núi thế hệ đầu tiên như carabiners bằng thép và piston vòng sắt mềm.

Thiết bị an toàn

Leo núi tự do không có nghĩa là leo núi mà không có thiết bị an toàn như dây.

Thay vào đó, leo núi tự do có nghĩa là người leo núi sẽ cố gắng đạt đến đỉnh mục tiêu của mình chỉ sử dụng cơ thể của họ. Các hệ thống an toàn như dây thừng hoặc đệm đá có thể được sử dụng trong trường hợp ngã, nhưng không phải để hỗ trợ quá trình đi lên. Ngược lại, leo núi hỗ trợ có nghĩa là người leo núi sử dụng nhiều thiết bị kỹ thuật khác nhau để kéo mình lên vách đá một cách cẩn thận.

Kể từ những ngày đầu tiên leo núi, những nhà leo núi đã tranh cãi về sự phức tạp của phong cách liên quan đến sự khác biệt đó. Vào năm 1911, nhà leo núi nổi tiếng người Đức Paul Preuss đã xuất bản một bài luận trên Tạp chí Alpine của Đức, trong đó ông chỉ trích những nhà leo núi hàng đầu trong ngày vì đã sử dụng piton để kéo bản thân lên những đoạn đường mà họ không thể leo lên chỉ bằng khả năng thể chất. Ông viết: “Piton là một dụng cụ hỗ trợ khẩn cấp chứ không phải là cơ sở của một hệ thống leo núi”, châm ngòi cho một trong những cuộc tranh luận lớn đầu tiên của cộng đồng về phong cách.

Trong suốt những thập kỷ đầu tiên của thế kỷ 20, các kỹ thuật và kiến thức được phát triển ở các điểm nóng ban đầu đã đi từ khắp Bắc Mỹ, Châu Âu và các đất nước khác. Thời kỳ đầu này lên đến đỉnh điểm vào những năm 1930, khi nhiều cuộc leo núi kỹ thuật đầu nguồn được thực hiện trên khắp châu Âu và Bắc Mỹ, từ lần đầu tiên leo lên Ship Rock ở New Mexico và Tháp quỷ ở Wyoming, đến Walker Spur của Grandes Jorasses trên dãy Alps của Pháp.

Bouldering: nghệ thuật của sự chuyển động

Trong khi hầu hết các vận động viên leo núi đá đều bị thu hút bởi những thách thức lớn nhất và rõ ràng nhất, một nhóm nhỏ những người leo núi tự do tập trung vào việc làm chủ tiềm năng thể thao của họ với các mục tiêu nhỏ hơn.

Bởi vì leo núi cho phép người leo núi thực hành các chuyển động phức tạp mà không bị cản trở bởi dây hoặc các mối quan tâm về an toàn, đây là đặc điểm an toàn hàng đầu để đẩy giới hạn tuyệt đối của leo núi tự do.

Sự ra đời của bức tường khổng lồ

Những bức tường đá granite khổng lồ ở Thung lũng Yosemite, California, đã trở thành bãi thử nghiệm leo núi quan trọng nhất thời hậu Thế chiến II. Vào cuối những năm 1940, người nhập cư Thụy Sĩ và thợ rèn bậc thầy John Salathe đã bắt đầu thử nghiệm một loại piston mới làm bằng thép cực kỳ cứng có thể được rèn vào các vết nứt mỏng của Yosemite và sau đó lấy ra để sử dụng tiếp mà không bị vênh. Các thiết kế mới của Salathe, cùng với một loạt các phát minh khác bao gồm máy thăng thiên cơ học và võng chuyên dụng có thể neo vào mặt vách đá tuyệt đối, đã khơi dậy thời kỳ hoàng kim của môn leo núi Yosemite, trong đó có nhiều vách đá mang tính biểu tượng nhất của khu vực, bao gồm Half Dome và El Capitan, lần đầu tiên được thăng thiên bằng kỹ thuật leo núi hỗ trợ.

Con đường đến Thế vận hội

Từ các sự kiện không chính thức của địa phương đến một loạt hoạt động quốc tế, các phòng tập leo núi đã nuôi dưỡng sự phát triển của leo núi như một môn thể thao được tổ chức hợp pháp. Các sự kiện ban đầu như Cuộc thi leo núi thể thao quốc tế năm 1988, được tổ chức trên bức tường ngoài trời cao 33m ở bên cạnh một nhà nghỉ ở Snowbird, Utah, đã giúp mở đường cho loạt giải IFSC World Cup được quốc tế công nhận và cuối cùng môn leo núi được đưa vào Thế vận hội 2020 ở Tokyo.

Đối với lần ra mắt Olympic của môn leo núi, các đối thủ sẽ thi đấu ở ba môn: đá tảng, leo núi thể thao dẫn đầu và leo núi tốc độ, để giành một huy chương. Trong các kỳ Thế vận hội trong tương lai, nhiều vận động viên hy vọng sẽ thấy mỗi bộ môn nhận được sự phân biệt huy chương của riêng mình.

Những “ngọn núi chưa được chạm đến”

Phần lớn tương lai của hoạt động leo núi nằm ở những khu vực rộng lớn trên thế giới mà những người leo núi đầu tiên chưa khám phá một cách có hệ thống.

“Bạn không thể chỉ đi ra ngoài và khám phá một đỉnh Everest khác,” nhà leo núi và nhà thám hiểm Địa lý Quốc gia Mike Libecki nói, “nhưng có thể một số bãi đá cuội hay các môn thể thao leo núi hay những bức tường lớn vẫn còn ở ngoài đó. Bí ẩn tương đương với phiêu lưu ”.

(*) Lượt dịch và tổng hợp từ bài viết: “Rock climbing will be a 2020 Olympic sport” và “Rock climbing: from ancient practice to Olympic sport”