Khám phá bộ tộc Tsaatan - bộ tộc tuần lộc duy nhất Thế Giới

Tsaatan là bộ lạc chăn nuôi tuần lộc di cư cuối cùng ở Mông Cổ. Vùng đất ấy có những cánh rừng bạt ngàn phủ đầy băng tuyết, những đàn sói hoang dã ban đêm vẫn hú lên tiếng vọng gọi bầy, những cung đường gập ghềnh, xóc nẩy, bùn lầy và sa mạc chỉ có thể vượt qua bằng ngựa. Hãy cùng Migola Travel chúng tôi khám phá Mông Cổ, tận mắt chứng kiến nét văn hóa đặc sắc của tộc người Tsaatan, để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của thảo nguyên với những đàn gia súc thong dong trên những cánh đồng cỏ bát ngát, hoà cùng nhịp sống của người dân du mục trong một chuyến đi đầy thử thách và phiêu lưu.

Bộ lạc Tsaatan sống hoàn toàn dựa vào thiên nhiên, họ bắt buộc phải di chuyển liên tục để tìm kiếm nguồn nước, gỗ và thức ăn cho bản thân, thú nuôi. Một phần còn vì tránh thời tiết quá khắc nghiệt thay đổi liên tục trong năm, mặt khác tuần lộc – linh vật của bộ lạc cần di chuyển thường xuyên và sống trong thời tiết lạnh giá để đảm bảo sức khoẻ. Vì vậy, du mục là tập quán từ ngàn đời nay của những người trong bộ lạc Tsaatan. Trong một năm, họ di chuyển từ phía Nam đến phía Bắc của rừng Taiga để tìm đến những vùng đất có thể đảm bảo cho cuộc sống và sức khoẻ của cả người và thú nuôi. Những con người trong bộ lạc Tsaatan được gọi là những “người tuần lộc” chân chính.

  Hành trình du mục của bộ lạc Tsaatan bắt đầu vào cuối tháng 4, khi tài nguyên thiên nhiên nơi họ sinh sống không còn có thể duy trì cuộc sống cho bản thân và thú nuôi. Từ phía bắc của rừng Taiga, những người dân du mục dần dần di chuyển cùng đàn tuần lộc và những vật nuôi khác của mình xuống phía nam của khu của rừng. Hành trình này không cố định thời gian mà hoàn toàn phụ thuộc vào điều kiện thiên nhiên từng năm. Sau nhiều cây số di chuyển trong thời tiết khắc nghiệt, đến nơi ở mới người dân bộ lạc sẽ treo đồ đạc, vật dụng cần thiết của gia đình lên những chiếc cọc 3 chân để tránh bị thú rừng tha đi. Họ sẽ bắt đầu kiếm gỗ dựng lều và có cuộc sống tại vùng đất mới ngay sau đó.
  Gỗ và tuyết là hai thứ thiết yếu đối với cuộc sống của người Tsaatan và cũng là một phần lí do để họ phải du mục đến địa điểm mới. Gỗ không chỉ để dựng nhà mà còn làm củi để đun tuyết lấy nước dùng và nấu ăn. Khi bắt đầu với cuộc sống tại nơi ở mới, việc đầu tiên với người dân bộ lạc Tsaatan làm sau khi dựng lều là khai thác thêm gỗ dùng cho sinh hoạt ở xung quanh nơi họ ở. Người dân sẽ sử dụng nguồn cây khô tại nơi sinh sống ở một mức nhất định và sẽ di chuyển ra xa hơn, sâu trong những cánh rừng cùng trâu, bò kéo gỗ để khai thác nguồn gỗ mới. Trâu bò ở bộ lạc cũng rất đặc biệt, chúng có nhiều lông dầy để giúp cơ thể chịu không khí lạnh tốt. Phân của chúng gần như không có mùi và cũng được các gia đình Tsaatan mồi lửa và sử dụng cho mục đích đun nấu.
Đến với Tsaatan có lẽ ai cũng sẽ ấn tượng với những chiếc sừng to đẹp của những con tuần lộc. Sau mùa sinh sản thì sừng của con tuần lộc đực sẽ rụng. Người dân sẽ dùng những chiếc sừng này để làm đồ lưu niệm, mĩ nghệ cho gia đình họ và là món quà cho khách quý.
  Một lần đặt chân tới bộ lạc Tsaatan sẽ rất khó để quên những con người chất phác, hiền lành và sống tự nhiên cùng cây cỏ và nền văn hóa du mục ngàn năm của họ. Những con tuần lộc trắng, những chiếc lều nhỏ xinh xinh và những đứa bé trên lưng tuần lộc trong thảo nguyên bao la, hùng vĩ là tất cả đối với bộ lạc Tsaatan. Một cuộc sống bình dị nhưng mang đầy hạnh phúc giữa thiên nhiên.
Những năm gần đây, du khách dễ dàng bắt gặp một số gia đình người Tsaatan và đàn tuần lộc của họ bên bờ hồ Khovsgol, nhưng đó không phải là nơi người Tsaatan sống. Bộ tộc này chưa từng có truyền thống sống gần hồ Khovsgol. Một số lượng rất nhỏ gia đình người Tsaatan đã chọn di chuyển đến hồ để khai thác nguồn thu từ du lịch. Nhưng thực tế khu vực hồ này không phải là nơi sống tốt cho tuần lộc. Thức ăn ít và khí hậu quá ấm sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe và chế độ dinh dưỡng của chúng. Trong khi đó những người Tsaatan chân chính vẫn quyết tâm ở lại rừng Taiga – nơi thời tiết khắc nghiệt, đổi lại tuần lộc của họ được nuôi dưỡng trong môi trường khoẻ mạnh.

Vào mùa hè khi khí hậu ấm áp hơn, các gia đình trong bộ lạc tập trung sống gần nhau. Một nhóm dân cư bao gồm một số gia đình được gọi là “olal-lal” (có nghĩa là “họ” trong ngôn ngữ Tsaatan). Họ thường chỉ gọi một nhóm cụ thể bằng tên của một thành viên đại diện trong tộc. Tất cả các thành viên trong “olal-lal” đều có ý thức dựng lều gần nhau và hợp tác trong chăn nuôi gia súc. Vào mùa đông khi nguồn thức ăn không còn phong phú, mỗi gia đình sẽ di cư theo tuần lộc và sống cách xa nhau 3 – 4 ngọn núi.

Hiện nay bộ tộc chỉ còn khoảng 40 gia đình sống ở phía tây rừng Taiga và gần 30 gia đình sống ở phía đông. Sự tồn tại của họ đang bị đe dọa bởi sự suy giảm của số tuần lộc thuần chủng. Nguyên nhân chính dẫn tới sự suy giảm của giống loài này là do mất môi trường sinh sống, sự phát triển mang tính phá hủy chủ yếu là chặt đốn gỗ đã khiến diện tích rừng bị hạn hẹp, thức ăn của tuần lộc suy giảm. Không những vậy, nhiều thanh niên của bộ Tsaatan khi trưởng thành không còn thiết tha với lối sống du mục truyền thống và đổ vào các đô thị trung tâm.

Những người dân của bộ tộc Tsaatan không cần nhìn lên bầu trời đêm giáng sinh để tìm kiếm hình ảnh những chú tuần lộc bởi chúng đang có mặt ngay tại sân nhà họ. Những con tuần lộc và người Tsaatan luôn sống phụ thuộc vào nhau. Một số người Tsaatan nói rằng nếu tuần lộc biến mất, thì nền văn hóa của họ cũng sẽ không còn nữa  Tuần lộc cung cấp cho họ sữa, pho mát, giúp thồ hàng và di chuyển trên địa hình gồ ghề, ngập bùn nước của rừng Taiga. Ngoài ra người Tsaatan cũng tạo thêm nguồn thu từ việc cho khách du lịch thuê cưỡi tuần lộc đi tham quan hoặc di chuyển đường dài. Họ cũng may quần áo với bộ lông và da của tuần lộc, phân của tuần lộc làm nhiên liệu để đốt và gạc của chúng được sử dụng để làm công cụ. Tấm da tuần lộc được sử dụng để làm áo khoác vào mùa đông. Túi xách, thảm du lịch, và giày cũng được làm từ da tuần lộc. Vật liệu dùng cho giày thường được lấy từ da trên cẳng chân của tuần lộc. Gạc tuần lộc là những nguyên liệu quý trong y học cổ truyền Trung Quốc và họ đã cung cấp nguồn nguyên liệu này cho Trung Quốc từ những năm 1975. 
    Người phụ nữ đang vắt sữa tuần lộc   Tuần lộc đóng góp rất nhiều cho kinh tế người dân, cùng với sự phát triển của thế giới, cuộc sống của họ ngày nay đã có thêm xe đạp, xe máy và ti vi lấy điện từ pin mặt trời.  Những con tuần lộc được thuần hóa và thuộc về các hộ gia đình. Họ tập trung vào việc chăm sóc và nuôi dưỡng tuần lộc. Nhiệm vụ này được chia sẻ giữa người lớn và cả trẻ em. Từ thời thơ ấu, những đứa trẻ Tsaatan đã có sự gắn kết chặt chẽ với tuần lộc, bon trẻ được học cách chăm sóc và giữ an toàn cho những “thành viên” này. 
    Người Tsaatan gần như không bao giờ ăn thịt tuần lộc, trừ những con đã mất khả năng di chuyển. Vì giữa người Tsaatan và tuần lộc có một sự kết nối linh thiêng. Tuần lộc không chỉ là một loài vật nuôi gắn liền với cuộc sống của họ mà còn mang ý nghĩa như một biểu tượng văn hóa. 
  Kết thúc “hành trình” khám phá về “bộ tộc tuần lộc”, chắc hẳn nhiều du khách sẽ còn ngỡ ngàng và kinh ngạc khi được tận mắt chứng kiến những con tuần lộc thật thụ, những thảo nguyên rộng lớn và những cánh rừng bạt ngàn tuyết trắng khi đến với tour Mông Cổ của Du lịch Phượng Hoàng. Chuyến du lịch khám phá bộ lạc Tsaatan thật sự phù hợp với những ai yêu thích trải nghiệm, đam mê những vùng đất hoang sơ với nền văn hóa của những con người còn mang lối sống cổ đại – những con người cổ đại cuối cùng trên Trái đất. Đừng chần chờ mà bỏ lỡ cơ hội tham gia chuyến đi có 1-0-2 này nhé !

Đăng bởi: Đặng Vũ