Văn miếu Mao Điền thuộc xã Cẩm Điền, huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương. Đây là văn miếu lớn thứ hai trong tổng số 6 văn miếu lớn và cổ xưa còn tồn tại của Việt Nam.

Văn miếu Mao Điền – Biểu tượng hiếu học của “xứ Đông” Hải Dương

Văn miếu Mao Điền được khởi dựng ở thế kỷ 15 từ thời Lê Sơ tại huyện Bình Giang, đến thời Tây Sơn văn miếu được di chuyển về Mao Điền, hợp nhất với trường thi Hương trấn Hải Dương và trở thành nơi đào tạo hàng nghìn cử nhân, tiến sĩ nho học.

Văn miếu Mao Điền. Ảnh: Trần Tú.

Nơi đây thường tổ chức các kỳ thi Hương để tuyển chọn nhân tài từ số các sĩ tử ở trấn Hải Dương và vùng phía đông thành Thăng Long. Triều đình nhà Mạc đã tổ chức cả kỳ thi Hội ở đây. Năm 1535, tại văn miếu Mao Điền, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã đỗ trạng nguyên, trở thành thủ khoa cả ba kỳ thi Hương – Hội – Đình.

Ảnh: Minh Huu.

Văn miếu gồm các hạng mục công trình như miếu thờ cổ, văn miếu môn, nhà bia tiến sĩ gồm có 14 bia đề danh 637 tiến sĩ nho học trấn Hải Dương (1075-1919), Thiên Quang tỉnh, cột cờ, hai nhà bia cổ, gác chuông, gác trống, nhà đông vu, tây vu, bái đường, hậu cung, khải thánh.

Không gian văn miếu cổ xưa. Ảnh: Sang Phan Xuan.

Các hạng mục trong văn miếu chủ yếu được dựng bằng gỗ, trên mặt có chạm khắc hoa văn thể hiện sự tài hoa của nghệ nhân xưa. Năm 1992, văn miếu Mao Điền được công nhận là di tích Lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Đến tháng 12-2018, văn miếu được xếp hạng di tích Lịch sử quốc gia đặc biệt.

Gác trống. Ảnh: Thao Nguyen.

Gác chuông. Ảnh: Thiên Long Trấn.

Bước qua cánh cổng tam quan đồ sộ của văn miếu là không gian kiến trúc hài hòa, đẹp mắt. Điểm nhấn của không gian là cây gạo cổ thụ hơn 200 năm tuổi. Cây gạo được trồng vào năm Cảnh Thìn thứ 9 (1801) nhằm ghi lại dấu ấn sáp nhập giữa văn miếu và trường thi Hương, dấu ấn của sự tái thiết chế.

Bia cổ vật. Ảnh: Thiên Long Trấn.

Ban thờ Khổng tử. Ảnh: Trần Tú.

Qua cây gạo cổ thụ là hai dãy nhà chính của văn miếu, là tòa bái tường và hậu cung được xây dựng theo kiến trúc hình chữ Nhị, chạm trổ rồng phượng đẹp mắt. Tòa bái đường là nơi đặt bàn thờ chung cho 637 vị tiến sĩ. Sau tòa bái đường là gian hậu cung có ban thờ Khổng Tử, Chu Văn An và các vị đại khoa của quê hương Hải Dương.

Ảnh: Tuan Kieu.

Bia tiến sĩ.

Ở gian hậu cung, ban chính giữa thờ Khổng Tử; bên trái thờ Nhan Hồi, Tử Tư; bên phải thờ Mạnh Tử và Tăng Tử, vốn là bốn học trò thân tín nhất của Khổng Tử. Văn miếu còn có ban thờ các vị danh nhân như Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi, anh hùng dân tộc – danh nhân Văn hóa thế giới Nguyễn Trãi, Trình Quốc công Nguyễn Bỉnh Khiêm.

Ảnh: Thao Nguyen.

Ảnh: Hai Kieu Van.

Đồng thời nơi đây còn có ban thờ nữ tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ; Đại danh y, Thái học sinh Tuệ Tĩnh; Thần toán Việt Nam Vũ Hữu; Nhập nội Hành khiển Phạm Sư Mạnh. Trong đó ban thờ nữ tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ rất đặc biệt bởi xưa kia việc học với nữ giới là cấm kị.

Ảnh: Lê Thóc.

Cây gạo cổ thụ. Ảnh: Minh Huu.

Bà đã cắt tóc giả trai mặc quần áo nâu sồng để được đi học và đi thi. Nguyễn Thị Duệ là người phụ nữ đầu tiên có học vị tiến sĩ trong thời kỳ phong kiến Việt Nam. Bà cũng là người mở ra bình quyền cho nữ giới, giúp phụ nữ được tiếp cận với giáo dục như ngày hôm nay.

Ảnh: Sang Phan Xuan.

Ngoài ra đến văn miếu Mao Điền du khách còn được chiêm ngưỡng các cổ vật có giá trị. Đó là 3 tấm bia đá cổ ghi lại những lần trùng tu, tôn tạo di tích. Đặc biệt hơn là chiếc khánh đá được chế tác từ đầu thế kỷ 19. Không gian văn miếu còn được tận dụng để tái hiện lại trường thi Hương ngày xưa với những lều chõng để các sĩ tử làm bài thi.

Lều chõng. Ảnh: Chiến Nguyễn Trung.

Nhìn tổng thể văn miếu như một ngôi trường cổ xưa, luôn mang nét truyền thống khoa bảng, truyền thống hiếu học đẹp đẽ. Du khách đến đây sẽ thấy được vị trí, tầm quan trọng và giá trị lịch sử của văn miếu Mao Điền, đặc biệt là vai trò giúp các thế hệ hôm nay không ngừng học hỏi, nuôi dưỡng tài đức để trở thành những người có ích cho gia đình và xã hội.