Hội chơi núi mùa xuân ( Hội Gầu Tào)
Người Mông có bản sắc văn hóa đậm đà, sinh hoạt văn hóa mang tính đặc trưng riêng, phản ánh sâu sắc đời sống sinh hoạt gắn bó mật thiết với thiên nhiên, tiêu biểu nhất là lễ hội Gầu Tào, hay còn gọi là Hội chơi núi mùa xuân.
Các ngành Mông khác nhau đều có chung lễ hội này. Nó không giống lễ hội chợ tình Khâu Vai thu hút đồng bào cư trú ở mạn Đồng Văn, Mèo Vạc hay một vài xã của huyện Bảo Lộc (Cao Bằng).
Lễ hội Gầu Tào (còn gọi là lễ hội chơi núi, lễ hội Sải Sán ) ở Sa Pa vào ngày 11 tháng Giêng của người dân tộc Mông mở đầu xuân hàng năm, cầu mưa thuận, gió hoà và cầu phúc, lộc cho các gia đình trong năm mới.
Pha Long là xã vùng cao biên giới của huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai – là nơi cư ngụ của đồng bào dân tộc Mông từ bao đời nay. Hội Gầu Tào từ lâu đã là “đặc sản” văn hóa tinh thần từ ngàn đời nay của người Mông nơi đây. Hội được mở vào đúng ngày mồng bốn Tết, cầu mong mưa thuận gió hòa, vạn vật tốt tươi, mùa màng bội thu, mọi người sức khỏe, yên bình.
Nguồn gốc của lễ hội Gầu Tào xuất phát từ lời hứa của một gia đình nọ xin thần linh phù hộ cho có con trai để vui cửa vui nhà, nối dõi tông đường. Ông bố ấy ngày trước đã đứng trên một quả đồi nhỏ và xin với thần linh, ma trời, ma đất rằng nếu cho ông ta một đứa con trai thì đến mùa xuân sẽ làm lễ tạ ơn thần linh tại nơi ấy. Quả nhiên về sau ông ta có một đứa con trai. Dòng họ vui mừng, gia đinh phấn khởi và người cha nhớ lời hứa của mình nên đã tổ chức một lễ hội lớn cúng thần linh và mời dân làng đến dự vui chơi.
Truyền thuyết này chứng tỏ tính cách của người Mông cương trực, thẳng thắn, thật thà và giữ chữ tín. Từ đó người Mông mong ước điều gì lớn lao đều cúng thần linh cho toại nguyện và hứa nếu được toại nguyện sẽ làm lễ trả ơn. Tính cách này còn được thể hiện qua lễ nhận bố mẹ nuôi. Khi đứa bé bị ốm, bố mẹ đẻ khấn thần linh nếu đến sáng ngày thứ ba gặp được ai đầu tiên sẽ nhận người đó là bố hoặc mẹ nuôi cho nó và năm mới nào cũng có lễ tạ ơn để đứa trẻ được khỏe mạnh mãi mãi. Trong tang ma người Mông cũng vậy, khi làm lễ chôn cất, thầy cúng cũng hứa với ma sẽ làm lễ ma khô (làm lễ chay) để tiễn hồn người chết về quê cha đất tổ của người Mông. Nếu đến ngày đó mà chưa có điều kiện làm thì sẽ phải hứa lại, nếu không làm sẽ bị ma quấy rối không cho làm ăn, làm mặc tốt đẹp. Trong giao tiếp người Mông sống rất tín nghĩa, đã hẹn làm điều gì thì phải làm cho bằng được không để anh em, bạn bè mất lòng vì mình.
Chính vì vậy Gầu Tào là lễ hội thực hiện lời hứa có giá trị cao nhất trong đời sống một con người, một gia đình nên khi được tổ chức phải chu đáo để xứng đáng với ước nguyện mà thần linh đã ban cho. Lễ Gầu Tào thường do một hoặc vài gia đình tổ chức vào mùa xuân, trên một ngọn đồi nhỏ với hai yếu tố chính: Phần lễ và phần hội. Trong lịch sử phát triển của dân tộc Mông, lễ hội này là hoạt động văn hóa tạ ơn trời đất, thần linh và các ma đã giúp đỡ con người và cũng là cơ hội để biểu dương các giá trị văn hóa phi vật thể.
Từ lễ hội này con người mở rộng giao lưu, xác lập thêm các mối quan hệ thông qua các trò chơi dân gian. Lễ hội Gầu Tào đã góp phần làm cho diện mạo văn hóa Mông thêm sinh động, phong phú và phát triển sâu rộng.
Khi mở hội, các dân tộc khác cũng được tham gia vui chơi cùng gia chủ, ước mơ hạnh phúc và cuộc sống của mình luôn tốt đẹp. Ai cũng mong được tham gia lễ hội lớn này và mong muốn, ước nguyện lớn nhất đời của mình trở thành hiện thực để được mở hội Gầu Tào.
Trước khi mở hội, gia chủ trồng một cây nêu ở lưng đồi gần nơi mọi người qua lại thay cho lời mời đến dự hội vào những ngày đầu xuân, trên thân cây nêu dán ba vòng giấy đỏ hoặc buộc ba sợi chỉ đỏ và treo một cánh cung, rồi thầy cúng hát các bài dặn dò mọi người tham gia lễ hội phải công bằng, vô tư, thẳng thắn, trung thực nếu không sẽ bị xử phạt bằng những hình thức nhất định.
Sau đó gia chủ làm một mâm cúng là một thủ lợn, một đôi gà trống – mái được luộc chín cùng vàng hương, bánh trái để thầy cúng tạ ơn thần linh đã ban cho gia đình hạnh phúc và cầu mong bản làng mình được hưởng nhiều điều tốt đẹp hơn nữa.
Sau khi đã cúng xong, mọi người có thể ăn uống và vui chơi. Sôi động và thu hút nhất là phần hội vì có nhiều trò chơi cho các lứa tuổi, đặc biệt là thanh niên nam nữ. Ai cũng tự chuẩn bị các dụng cụ để vui chơi ngòai phần gia chủ đã chuẩn bị. Có thể chơi đánh yến, đánh quay, đua ngựa, đấu võ, chọi chim, bắn nỏ….
Vui nhất là khi con trai trổ tài thổi khèn và thực hiện nhiều động tác như lộn đầu trồng chuối nhảy trên cọc, nếu ai khéo léo hơn có thể thổi khèn nhảy lộn đầu qua chiếc đòn gánh bắc qua chảo thắng cố đang sôi hoặc qua những chiếc cọc đã được trồng sẵn.
Song dài nhất là các cuộc thi hát đối đáp giao duyên, cũng có phần thắng thua, người thua sẽ thưởng cho người thắng chiếc khăn tay, gương soi hay cây sáo để làm kỉ niệm. Qua cuộc chơi này ta mở rộng thêm mối quan hệ bạn bè và cũng có thể hiểu được gia cảnh, tài khéo léo và trí thông minh của bạn chơi. Nhiều người tìm được bạn tình, nên vợ nên chồng ở lễ hội Gầu Tào.
Người Mông hán còn có thêm trò chơi biểu trưng cho tinh thần vượt qua thử thách là các chàng trai phải trèo lên một cây cột cao chót vót được bôi mỡ hoặc đóng nhiều gai nhọn lấy được phần thưởng trên ngọn xuống mang theo mình vừa đi, vừa thổi khèn, vừa múa quay tròn, lộn đầu đi lên đến đỉnh đồi. Ai lên đến nơi và mang được phần quà trên ngọn cây lên dâng Ngọc Hoàng thì sẽ được gặp vua chúa và các tiên nữ để chọn lấy một người làm vợ.
Những cô gái đẹp và giỏi giang sẽ được chọn làm tiên nữ nên bắt buộc các chàng trai phải trổ tài thì mới được sánh đôi với người mình yêu. Khi lễ hội kết thúc, gia chủ nhờ anh em bạn bè khiêng cây nêu về nhà để làm giát giường cầu mong mau có con sớm hoặc dựng làm bờ rào nếu mong khỏi bệnh.
Những nét đẹp văn hóa, những phong tục tâp quán, lời ăn tiếng nói, tính cách của người Mông đều được thể hiện phong phú và đậm nét ở lễ hội Gầu Tào. Ai cũng mong mùa xuân mình được tham gia hội Gầu Tào, hội vỗ mông đi chợ tình để đem được nhiều may mắn về cho gia đình và bản thân.
Nhất là tham gia các lễ hội thì được gặp thanh niên nam nữ, tham gia các hoạt động giao lưu để kết thêm bạn mới, tìm tình nhân để nên vợ nên chồng. Nếu tìm được người tâm đầu ý hợp trong mùa xuân mà năm đó se duyên được thì hai người đó được coi là rất may mắn trong cuộc đời.
Đăng bởi: Thầy Thọ
