Chùa Xà Tón – Ngôi chùa Khmer cổ xưa của An Giang
Tỉnh An Giang có gần 70 ngôi chùa Khmer, trong đó tập trung chủ yếu ở hai huyện biên giới Tịnh Biên và Tri Tôn. Các ngôi chùa này không chỉ là nơi chứa đựng những giá trị tâm linh, tín ngưỡng sâu sắc, nơi sinh hoạt tôn giáo của người Khmer, mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa cộng đồng trong khu vực. Những ngôi chùa Khmer được xem như một biểu tượng văn hóa vật chất, tinh thần của đồng bào với những đặc điểm kiến trúc hết sức độc đáo và đặc sắc. Trong đó không thể không nhắc đến Chùa Xà Tón là một trong những ngôi chùa tiêu biểu cho nghệ thuật kiến trúc chùa tháp của người Khmer Nam Bộ và là ngôi chùa Khmer cổ xưa nhất trong tỉnh An Giang – nơi lưu giữ nhiều nhất về sách kinh lá tại Việt Nam.
Chùa Xà Tón
Chùa Xà Tón còn gọi là chùa Xvayton nằm ở thị trấn Tri Tôn, huyện Tri Tôn được xây dựng cách đây hơn 300 năm. Tương truyền, từ thời Bảy Núi vẫn còn là vùng rừng rậm, hoang vu, ít người lui tới. Trên những ngọn cây, từng đàn khỉ nối đuôi nhau chuyền cành, chúng dạn dĩ chọc ghẹo, níu kéo người qua đường. Thuở ấy, lũ khỉ hoang thường xuyên vào chùa, nhà dân, thân thiện như khỉ nhà. Có lẽ vì vậy mà hình ảnh khỉ truyền cành đã trở nên quá thân thuộc nên chùa mới có tên là Xvayton (trong tiếng Khmer, “xvay” là khỉ, còn “ton” là đeo, níu kéo). Về sau, nhiều người đọc chạy là Xà Tón. Đến nay, chùa Xà Tón còn tồn tại nhiều cây cổ thụ có tuổi thọ đến cả trăm năm, nơi gắn với hình ảnh lũ khỉ truyền cành.
Cổng Chùa Xà Tón
Theo lịch sử ghi ghép lại, chùa Xà Tón được đồng bào Khmer dựng lên từ năm 1696 bằng ván gỗ, mái tranh đơn sơ trên nền đất thấp. Sau đó, nhà chùa và nhân dân quanh vùng ra sức đào 1 cái hồ ở phía trước để lấy đất tôn cao nền chùa. Nền chùa đắp cao được xây bằng đá xanh, vôi, ô dước. Đến năm 1896, chùa được xây kiên bằng gạch ngói, cột bằng gỗ và được tu bổ nhiều lần cho đến diện mạo ngày nay.
Có thể nói, ít ngôi chùa Khmer nào có được không gian rộng và kiến trúc đẹp tinh tế như ngôi chùa này. Ngay từ cổng bước vào, các cụm kiến trúc dàn trải và có vẻ đẹp riêng cuốn hút lữ khách đến thăm. Chùa có nhiều cây cổ thụ cả vài trăm năm tuổi. Những bảo tháp cổ kính, rêu phong đứng trầm mặc tôn vinh thêm cho vẻ đẹp xưa cũ của ngôi cổ tự.
Chùa có không gian rộng và kiến trúc đẹp
Giống như các chùa Khmer khác ở Miền Tây Nam Bộ, chùa Xà Tón có quy cách bố cục và kiến trúc thống nhất, như: cổng chùa, tường rào, chính điện, các dãy nhà tăng, nhà thiêu, những tháp để cốt… Toàn bộ giá trị của nghệ thuật kiến trúc tập trung chủ yếu nhất ở ngôi chính điện, được xây dựng ở vị trí trung tâm và nền cao hơn so với các công trình khác.
Chánh điện
Chính điện chùa Xà Tón được xây theo hướng đông tây, mái chính có cấu trúc tam cấp, lợp ngói màu đỏ, xanh, vàng đặc sắc. Ở 4 góc nóc mái chính điện được trang trí hình tượng thần rắn Naga, một linh vật trong văn hóa của người Khmer tượng trưng cho sự dũng mãnh và bất diệt. Chính điện còn là nơi tiêu biểu của nghệ thuật kiến trúc, chạm khắc, trang trí của đồng bào Khmer với những bức bích họa được vẽ kín các mặt tường. Nội dung chủ yếu của những bức bích họa này là kể lại cuộc đời của Đức Phật Thích Ca. Trên gian thờ giữa chính điện là nhiều tượng Phật Thích Ca được đúc, chạm, khắc rất đẹp ở nhiều tư thế đứng, nằm, ngồi…
Ngói lợp màu đỏ, xanh, vàng đặc sắc
Quanh ngôi chính điện có khá nhiều những ngôi tháp nhỏ màu sắc rực rỡ. Trên đỉnh các ngôi tháp này đều được chạm tượng thần Bayon (thần Bốn Mặt, thần Sáng Tạo) bằng đá. Đây là nơi thờ tự hài cốt của các vị sư trụ trì đã viên tịch.
Quanh ngôi chính điện có khá nhiều những ngôi tháp nhỏ
Vào trong khuôn viên chùa, khách nhàn du cứ ngỡ mình lạc vào chốn bồng lai tiên cảnh nơi hồng trần. Phía trước chùa có hồ lớn, khá rộng, cây cối soi bóng xuống hồ làm cho cảnh trí thêm nên thơ. Không gian thanh tịnh, trang nghiêm nhưng cũng rất trong lành mát mẻ sẽ làm cho du khách giải tỏa bớt mệt mỏi trong chuyến du lịch An Giang của mình. Chùa Xà Tón được xem như một biểu tượng văn hóa vật chất, tinh thần của đồng bào Khmer Nam Bộ. Vì vậy, ngày 12-12-1986, chùa Xà Tón được Bộ Văn hóa công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.
Các dãy nhà tăng
Hình tượng thần rắn Naga
Biểu tượng văn hóa của đồng bào Khmer Nam Bộ
Tượng Phật Thích Ca
Cùng khung cảnh thiên thai với những công trình kiến trúc nghệ thuật đặc sắc, chùa Xà Tón còn in đậm trong tâm khảm những ai từng ghé thăm bởi những pho tượng cổ hàng trăm năm tuổi, đặc biệt là bộ kinh lá buông (kinh ghi trên lá buông) được Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam công nhận là ngôi chùa lưu giữ nhiều sách kinh lá nhất Việt Nam. Đây được xem loại thư tịch cổ, là báu vật quý hiếm có giá trị về văn hóa – nghệ thuật mang đậm nét truyền thống trong quy trình làm sách cổ của người Khmer Nam Bộ.
Kinh lá buông và bút đéc-cha
Mỗi bộ sách được lưu giữ, bảo tồn trong chùa không chỉ phục vụ cho việc truyền đạt kinh Phật, mà thông qua những câu chuyện dân gian, những thành ngữ, tục ngữ, ca dao, dân ca… góp phần nâng cao chất lượng đời sống văn hóa, giáo dục luân thường đạo lý cho các phật tử trong cộng đồng phum, sóc. Đồng thời, qua những bộ sách lá đã góp phần bảo tồn chữ viết và tiếng mẹ đẻ của đồng bào Khmer vùng Bảy Núi. Nhờ dùng thứ lá đặc biệt, nên các kinh lá có thể tồn tại hàng trăm năm mà không bị mối mọt hay côn trùng cắn phá. Càng để lâu mặt lá càng bóng và chữ viết càng nổi rõ.
Chùa Xà Tón là ngôi chùa lưu giữ nhiều sách kinh lá nhất Việt Nam
Tại chùa Xà Tón, hàng năm có những ngày lễ thường kỳ như: Lễ Chol Chnam Thmay, tức là lễ vào năm mới, giống như ngày tết Nguyên đán của người Kinh, tổ chức vào các ngày 13, 14, 15 tháng 4 dương lịch. Lễ Pisát bôchia, là lễ nhớ ơn Phật, tổ chức vào ngày rằm tháng 4 (âm lịch). Lễ Chol cà sa, là lễ cấm cung sư sãi, không cho ra khỏi chùa trong 3 tháng. Lễ này bắt đầu từ ngày rằm tháng 6 đến hết ngày rằm tháng 9. Lễ Pha chun bênh, tức lễ Đônta, còn gọi lễ ông bà. Lễ này kéo dài 3 ngày, từ 29 tháng 8 đến mùng 1 tháng 9 âm lịch. Nhân dân quanh vùng mang bánh tét, hoa quả, cơm canh đến chùa cúng để tỏ lòng biết ơn đối với người đã khuất và cầu phước lành cho bản thân cũng như gia đình…
Chùa Xà Tón cũng như nhiều chùa Khmer khác có vị trí hết sức quan trọng bởi ý nghĩa lịch sử, văn hóa – nghệ thuật, xã hội trong đời sống tinh thần của đồng bào Khmer. Chùa không chỉ đơn thuần là nơi sinh hoạt tín ngưỡng, mà còn là trung tâm văn hóa, nơi gìn giữ những phong tục, tập quán, kiến trúc, điêu khắc, nghệ thuật dân tộc cổ truyền… Đây là tài sản quý giá không chỉ đối với dân tộc Khmer, mà còn góp phần tạo nên bản sắc văn hóa của dân tộc Việt Nam. Du lịch An Giang, đến vùng đất Tri Tôn, ngoài chùa Xà Tón, bạn củng nên dành thời gian ghé thăm những ngôi chùa Khmer độc đáo khác không kém như chùa Tà Pạ trên đồi Tà Pạ và chùa Hàng Còng hay còn gọi là chùa Krăng Krốch.
Đăng bởi: Huyền Trân Vũ
