Hang động Mogao – Nghệ thuật Phật giáo trên con đường tơ lụa

Nằm ở điểm chiến lược dọc theo con đường tơ lụa, điểm giao thương quan trọng bậc nhất giữa phương Đông và phương Tây, hang động Mogao nổi tiếng với những bức tượng và bức tranh tường trải dài 1.000 năm nghệ thuật Phật giáo.

Hang động Mogao có nghĩa là “Chỗ cao nhất trong sa mạc”

Cách trung tâm thành phố Đôn Hoàng, tỉnh Cam Túc, Trung Quốc 25 km về phía Đông Nam, hang động Mogao (hang động Mạc Cao) còn được gọi là Thiên Phật Động, có nghĩa là “Động ngàn Phật”, hay hang Đôn Hoàng với hàng trăm bức tượng Phật, hàng trăm bức bích họa mang đậm dấu ấn Phật Giáo.

Hang động Mogao nằm dọc theo con đường tơ lụa (Nguồn: tripadvisor)

Hang động Mogao là một trong ba hang động được chú ý nhất ở Trung Quốc và cũng là kho báu lớn nhất, được bảo tồn tốt nhất và giàu có nhất của nghệ thuật Phật giáo không chỉ ở Trung Quốc mà ở trên toàn thế giới.

Hệ thống hang động chủ yếu bao gồm Hang Thiền, Tháp trung tâm, Hang Phật thờ, Hang Phật Đàm, Hang Phật Niết bàn, Hang Bảy Phật và Hạng Tượng Phật Lớn. Các vách đá của hang động Mogao mềm mại và không thích hợp để chạm khắc đá. Vì thế, các bức tượng của hang động Mogao được chia thành bốn tượng Phật lớn với lớp đất sét bên ngoài, còn khung xương bên trong được làm từ gỗ.

Hang động Mogao được xây dựng vào thời kỳ Thập Lục Quốc. Theo tương truyền, vào năm thứ 2 ở triều đại Tiền Trần, tăng nhân Nhạc Tôn trên đường đi qua núi này, thấy kim quang hiện lên lấp lánh , như vạn phật hiện thế, nên đã xây cái hang đầu tiên ở mỏm đá. Dần dần, qua nhiều thập kỷ, số hang động được xây dựng nhiều hơn nhờ những người nghệ nhân tài hoa qua các thời kỳ, khắc họa đầy đủ dòng chảy của Phật Giáo qua hàng ngàn năm. Không chỉ vậy, sự thay đổi của các triều đại, sự giao thương kinh tế cũng được lưu trữ rõ nét trên các bức bích họa.

Hang động Mogao là ngôi nhà đá có quy mô lớn nhất và có giá trị nghệ thuật cao nhất Trung Quốc (Nguồn: wikimedia)

Hang động Mogao được khai quật trên vách đá của núi Mingsha. Nhánh núi là ba ngọn núi nguy hiểm. Tổng chiều dài của phía bắc và phía nam là 1.680 mét, được chia thành hai khu vực là phía nam và phía bắc. Khu vực phía nam là nơi diễn ra các hoạt động nghi lễ của Phật Giáo.

Các tuyệt tác nghệ thuật chạm khắc đá

Hiện nay hang động Mogao có 492 hang động, trải dài qua các thời kỳ : Bắc Triều, Tùy Đường, Ngũ Đại, Tống, Tây Hạ và Nguyên Triều. Vào những năm thuộc Bắc Triều, hang động Mogao chỉ có 36 hang động, trong đó các hang số 268,272,275 có khả năng được xây dựng vào những năm sớm nhất ở Bắc Triều.

Ngoài ra, hang động Mogao còn có 45.000m2 bích họa và 2415 pho tượng, 5 ngôi nhà gỗ từ đời Đường, Tống. Mỗi ngôi đền lại có những phù điêu, tranh lụa, thư pháp, tượng khác nhau về cuộc đời đức Phật và những diễn biến xã hội, chính trị, văn hóa, tôn giáo, trang phục hàng ngày ở miền Tây Trung Quốc triều đại nhà Nguyên Mông Cổ trị vì. Nhiều tác phẩm trong số những kiệt tác này là những sáng tạo của một tài năng mỹ thuật vô song.

Hang Mogao nổi tiếng thế giới bởi các pho tượng điêu khắc (Nguồn: flickr)

Hang động Mogao là hang đá có quy mô lớn nhất, có nhiều nội dung chạm khắc phong phú nhất và có giá trị nghệ thuật cao nhất ở Trung Quốc còn tồn tại cho đến ngày nay. Các tác phẩm nghệ thuật chủ yếu trong ngôi nhà đá này là các tượng điêu khắc và các bức bích họa được xây dựng lần đầu tiên vào năm 366 sau Công nguyên và là đại diện cho thành tích vĩ đại của nghệ thuật Phật giáo từ thế kỷ thứ 4 đến thế kỷ 14.

Hang 302 của triều đại Sui mô tả rõ nét những cảnh giao lưu văn hóa lâu đời nhất và sống động nhất dọc theo con đường tơ lụa. Điển hình là hình ảnh một con lạc đà kéo một giỏ hàng vào thời kỳ đó. Hang 23 và 156 của triều đại nhà Đường miêu tả công nhân trong các lĩnh vực thời kỳ đó và một đội quân chiến binh trong triều đại nhà Tống.

Bức bích họa trên các tường đá Mạc Cao (Nguồn: twitter)

Những bích họa ở hang động Mogao phần lớn đều mang đề tài Phật giáo, ví dụ hình vẽ các loại Phật, Bồ Tát, Thiên Hoàng; những bức vẽ liên hoàn theo cốt chuyện trong Kinh Phật; những bức họa về sử tích Phật giáo v,v…kết hợp với những chuyện truyền thuyết và nhân vật lịch sử về Phật giáo ở Ấn độ, Trung Á và Trung Quốc. Ngoài ra, bích họa của các thời đại đã phản ánh đời sống xã hội, trang phục, đồ trang sức, tạo hình kiếc trúc cổ đại và âm nhạc, múa, xiếc v,v…của các tầng lớp và các dân tộc hồi bấy giờ. Bởi vậy, các học giả phương Tây coi bích họa Đôn Hoàng là “viện bảo tàng trên vách tường”.

Các họa sĩ cổ đại đã sáng tác các bức tranh trên tường trong hang động Mogao đại khát có thể chia thành 3 loại: một là tăng quan, có vị trí xã hội nhất định nhưng chiếm số lượng không nhiều. Hai là Họa Tăng, bọn họ vừa là thầy tu vừa biết vẽ tranh, số lương nhiều hơn tăng quan. Cuối cùng là các họa sĩ thuần túy, họ là những người du tẩu tứ phương không có chỗ ở nhất định, họ đến đây sinh hoạt và vẽ tranh ở đây, sau đó lại đi tiếp. Đây là điều rất thú vị nếu như bạn có một tour du lịch Trung Quốc.

Giá trị ý nghĩa tôn giáo, lịch sử và văn hóa ở Trung Quốc

Năm 1900, một mật thất tàng chứa rất nhiều sách tình cờ được phát hiện, về sau mọi người gọi mật thất này là “động tàng kinh”. Trong động nhỏ chiều rộng ba mét dài cũng ba mét này chứa hơn 500 nghìn văn vật bao gồm, sách Kinh, văn thư, đồ thêu, tranh, gấm thêu hình Phật v,v… niên đại của các văn vật trên từ công nguyên thứ 4 đến công nguyên thứ 11, các nội dung của chúng liên quan đến các lĩnh vực xã hội như, lịch sử, chính trị, dân tộc, quân sự, ngôn ngữ văn tự, văn học nghệ thuật, tôn giáo, y dược, khoa học kỹ thuật v,v… của Trung quốc, Trung Á, Nam Á và châu Âu, được gọi là “Bách khoa toàn thư thời cổ Trung Quốc”.

Các hang đá này thực sự là các tuyệt tác nghệ thuật chạm khắc đá (Nguồn: reddit)

Theo kinh nghiệm du lịch Trung Quốc, sau khi Động tàng Kinh này được phát hiện, “nhà thám hiểm” của các nước trên thế giới ồ ạt đặt chân đến đây. Trong thời gian không đầy 20 năm, họ đã lần lượt cướp đi gần 40 nghìn cuốn sách Kinh và nhiều bích họa, vật điêu khắc, gây thảm họa to lớn cho Hang Mạc Cao. Hiện nay, trong viện bảo tàng của các nước Anh, Pháp, Nga, Ấn Độ, Đức, Đan Mạch, Thụy Điển, Hàn Quốc, Phần Lan, Mỹ v,v… còn trưng bày các văn vật của Đôn Hoàng, chiếm hai phần ba tổng số lượng văn vật trong động tàng Kinh.

Theo đà động Tàng Kinh được phát hiện, hàng loạt học giả Trung Quốc bắt đầu nghiên cứu văn tự và kinh sách của Đôn Hoàng. Năm 1910, đợt sách nghiên cứu Đôn Hoàng đầu tiên ra mắt độc giả, từ đó, Đôn Hoàng học được coi là “Hiển học thế giới” được thành lập. Mấy chục năm qua, học giả của các nước trên thế giới hết sức hứng thú đối với nghệ thuật Đôn Hoàng, không ngừng tiến hành nghiên cứu.

Năm 1990, người ta đã khám phá ra hang Thư viện trong hang động Mogao cùng với hàng chục ngàn bản thảo và di tích. Đây được đánh giá là khám phá lớn nhất thế giới về văn hóa phương Đông cổ đại. Di sản quan trọng này cung cấp tài liệu tham khảo vô giá để nghiên cứu lịch sử phức tạp của Trung Quốc cổ đại và Trung Á.

Những tác phẩm này cung cấp nhiều tài liệu sống động mô tả các khía cạnh khác nhau của thời trung cổ (Nguồn: pinterest)

Do hang động Mogao nằm trên nút “con đường tơ lụa” tiếp nối phương đông và phương tây, cho nên nó cũng là nơi tập trung tôn giáo, văn hóa, kiến thức giữa phương đông và phương tây. Các loại hình nghệ thuật của nước ngoài và nghệ thuật dân tộc của Trung Quốc đã đan xen với nhau tại hang Mạc Cao, phong cách nghệ thuật đa dạng muôn màu đã khiến kho báu nghệ thuật này trở thành cảnh quan sáng ngời rực rỡ.

Hang động Mogao có tới 600 hang động nhưng chỉ có 30 hang được mở cho khách tham quan. Với những giá trị về nghệ thuật cũng như lịch sử, hang đá Mogao đã được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc UNESCO công nhận là “Di sản văn hóa thế giới” vào năm 1987.

Hang đá Mogao đã được UNESCO công nhận là “Di sản văn hóa thế giới” năm 1987 (Nguồn: alamy)

Là kho tàng văn hóa quý giá của văn hóa Trung Quốc, hang động Mogao luôn được chính phủ Trung Quốc quan tâm bảo tồn. Do các du khách từ khắp nơi trên thế giới đến tham quan hang Mạc Cao ngày một đông, để bảo vệ tốt các văn vật, chính phủ Trung Quốc đã cho xây dựng trung tâm trưng bày nghệ thuật Đôn Hoàng dưới chân núi Tam Nguy đối diện với Đôn Hoàng, phục chế một phần hang động để dành cho du khách tham quan.

Đừng quên cập nhật các tin tức du lịch Trung Quốc cùng với chúng tôi để có thêm nhiều lựa chọn những địa điểm du lịch, văn hoá và ẩm thực thú vị nhé.

Nguyễn Ngân

Đăng bởi: Trần Công Hùng