[Review] ‘Đấu trường giác đấu La Mã’ giữa lòng cố đô Huế

“Đấu trường La Mã”

Sau những “sự cố” hy hữu trong những trận voi-hổ tử chiến, triều đình nhà Nguyễn đã nghĩ đến phương án xây dựng một thao trường biệt lập, kiên cố và an toàn hơn. Nhờ quyết định “táo bạo” đó, ở Huế vẫn còn tồn tại một đấu trường đấu sĩ quy mô lớn, “chẳng kém cạnh” Bảo tàng La Mã cổ đại (hiện thuộc thôn Trường Đá, thôn Nguyệt Biều, phường Thủy Biều, TP.Huế (Thừa Thiên) – Tỉnh Huế) Để đảm bảo an toàn cho người xem và người bảo vệ trận đánh, năm Canh Dần (1830), vua Minh Mạng đã chiếu chỉ cho xây dựng một trận trường kiên cố, đặt tên là Hổ Quyền, nhà vua cho khắc rõ một dòng của chữ Hán ngay trên pháp trường: “Minh Mạng thập nhất niên / Lịch triều hiến chương loại chí” (Tức là làm vào ngày lành tháng Giêng, năm thứ 11 đời vua Minh Mạng).

Những chú voi được đưa ra đồng

Đấu trường quyền anh hổ nằm trong khu vực đồi thông Long Thọ, sát đền Voi Ré (tên dân gian là đền Long Châu). Đây là vùng đất của người Chăm Pa xưa. Theo nhiều nhà nghiên cứu, vua Minh Mạng cho xây đấu trường trên vùng đất từng là kinh thành của người Chiêm Thành vì muốn khẳng định mình là người chiến thắng; mặt khác, ông muốn “dằn mặt” những kẻ đã âm mưu chống lại triều đình. Dư địa chí Thừa Thiên-Huế chép: Hổ Quy cấu trúc khá đơn giản nhưng rất chắc chắn, xây bằng gạch, đá thanh và vữa; là một đấu trường lộ thiên có hình dạng giống như một chiếc khăn. Được cấu tạo bởi hai đường tròn đồng tâm.

Theo hồ sơ, vòng thành trong cao 5,9m, vòng tường ngoài cao 4,75m. Thành ngoài nghiêng một góc khoảng 15 độ để tạo thành kiểu chân đê chắc chắn. Cả hai vòng tường cộng với dải giữa tạo thành bề dày 4m ở đỉnh và 5m ở chân, đường kính 44m, chu vi tường ngoài 145m. Khán đài dành cho vua được thiết kế ở phía bắc của đấu trường, tương đối cao và thoáng mát. Bên phải đấu trường là nơi ra vào của vua và hoàng gia. Bên trái là lối vào của cán bộ, chiến sĩ. Đối diện với tầm nhìn của nhà vua là năm con hổ, với những cánh cửa gỗ đóng mở bằng cách kéo dây từ trên cao. Cạnh đó là một vòm lớn để dẫn voi vào đấu trường.

Đấu trường năm cổng với chuồng cọp.

Hổ được xây dựng kiên cố, chắc chắn, mỗi khi có trận voi chiến, người dân kéo nhau đến xem. Vua quan triều Nguyễn cũng yên tâm về chiếu. Theo lời kể của các bô lão, lễ hội Cọp, thành phố tưng bừng náo nhiệt. Trên sông Hương, thuyền rồng của vua ngược dòng từ Nghinh Lương Đình về làng Trường Đa. Trên đường, người dân cũng tấp nập dọc hai bên đường bờ Nam sông Hương để tìm về Thủy Biều.

Đến ngày diễn ra cuộc thi, nhân dân và quan lại quanh vùng thắp hương, lễ vật trên đường vua đi. Đấu trường được trang trí bằng quyền trượng, cờ và lọng. Tiếng trống lạch cạch liên tục vang vọng khắp vùng. Một đội quân mặc áo đỏ, đội nón sơn, trang bị áo giáp trang nghiêm, đứng cung kính dọc hai bên đường từ thao trường đến bến sông để đón vua. Ngay Ngọ, vua đến bến Long Thọ; Vua lên kiệu, đi trước là Ngự lâm quân, thị vệ cầm cờ, cầm kiếm, đi sau là đội nhạc cung đình.

Là đấu trường voi giết hổ nên theo thông lệ trước mỗi trận đấu, voi chiến được tạo điều kiện tốt nhất để giành chiến thắng. Tuy nhiên, khi Hổ quyền hoàn thành, những trận chiến sinh tử giữa voi và hổ lại được dịp trở nên… tàn khốc hơn. Hổ bây giờ đã được ăn uống đầy đủ để duy trì sức khỏe, móng vuốt và nanh của chúng cũng được duy trì, nhằm tạo “công lý” cho trận chiến quyết định.

Sự kết thúc của “chiến thần” và “vua rừng”

Theo nhà Huế học Phan Thuận An, vào thời vua Minh Mạng, một con voi thống lĩnh đã được chọn để chỉ huy đội quân voi chiến của nhà Nguyễn. Những chú voi chiến tinh nhuệ có “bản lãnh” của voi thống lĩnh; cộng với những con hổ “khát máu” được chăm sóc cẩn thận đã tạo nên thời kỳ hoàng kim cho Hổ quyền. Theo lời kể của các bậc cao niên ở làng Trường Đá, trong trận đấu với hổ dữ, các quan võ đặc biệt phấn khích. Vì khi hổ và voi chiến đấu, chúng sẽ sử dụng những quân cờ của chính mình và tấn công đối thủ. Các võ quan quan sát, nghiên cứu rồi biến tấu, đổi mới từng thế võ lợi hại. Hơn nữa, là giúp cán bộ, chiến sĩ võ thuật rèn luyện lòng dũng cảm, gan dạ, chiến đấu đến hơi thở cuối cùng.

Trong một lần tuyển chọn voi để chỉ huy quân tượng, vua Minh Mạng đã cho 12 con voi chiến đấu với ba con hổ. Vừa vào trận, những con hổ khát máu đã áp sát đàn voi, giương vuốt sắt rồi chồm lên tấn công. Đàn voi nghe “hiệu lệnh” của thủ lĩnh nên nhanh chóng bày binh bố trận, dàn thành vòng tròn, đứng vây lấy hổ giữa trận. Thấy mình có phần thiệt thòi, ba con hổ đồng loạt nhằm vào con voi thống lĩnh, cắn răng tát. Nhanh như cắt, con voi thống lĩnh dùng ngà đâm vào bụng chúng. Những con voi chiến còn lại cũng bước lên hỗ trợ. Cuộc chiến đẫm máu diễn ra trong “biển máu”. Bảo vệ, đấu tranh và chống trả trong suốt cả ngày, trận chiến có thể thắng. Ba con hổ bị đánh bại hoàn toàn, nhưng tượng quân chỉ còn 4 con, con voi đầu đàn bị thương nặng.

Nhà Huế học Phan Thuận An cho biết, sau trận đánh quyết định, vua Minh Mạng quyết định chọn con voi đầu đàn làm chỉ huy đội quân voi. Sử cũ còn ghi lại việc vua Minh Mạng đích thân đến rửa voi sau các trận chiến. Ông căn dặn quân sĩ phải chăm sóc voi thật tốt, để sau này đánh quân Xiêm bảo vệ biên cương. Trong các đời vua triều Nguyễn, vua Minh Mạng được cho là người “yêu voi như con”.

Trong lịch sử, có một trận đấu voi – hổ được lặp đi lặp lại nhiều lần và được kể lại rất cặn kẽ. Voi xuất hiện ở hiên nhà, hổ được thả ra khỏi chuồng cọp (không buộc “bảo hiểm”). Vừa nhìn thấy bóng voi, nhà vua ngồi trên khán đài đã khen ngợi con voi cái này vì lòng dũng cảm. Vua nói xong, hổ nhảy lên trán voi, nhe nanh cắn xé. Voi đau đớn hét lên một tiếng xé trời, sau đó chạy nhanh khiến hổ mất thăng bằng. Chưa dừng lại, con hổ tiếp tục ngoạm vào trán, mắt và tai của cô voi. Bị tấn công dữ dội, con voi dồn sức mạnh ngàn cân của mình vào tường và đè nó cho đến khi con hổ không thể cử động được nữa thì mới thả nó xuống. Sau đó con voi dùng chân đạp vào con thú. Đó là trận huyết chiến cuối cùng tại Hổ Quy, năm 1904 dưới thời vua Thành Thái.

Sau này, người ta không còn “cơ hội” xem voi giết hổ vì vận nước khó khăn. Điều kiện kinh tế xã hội không cho phép những trận đấu như vậy nữa. Nhìn một cách khách quan, Đấu trường tiếu lâm ở một khía cạnh nào đó đã cho thấy sự tiến bộ trong quá trình nhận thức của các bậc đế vương thời bấy giờ. Một quá trình nhận thức mà xét ở góc độ xã hội ngày càng văn minh và nhân văn hơn. Từ việc sử dụng đồng loại làm “bảo bối” thành trò tiêu khiển nguy hiểm, dần dần nhà vua đã học cách xây dựng một đấu trường kiên cố, đảm bảo an toàn tính mạng cho cả người xem và người bảo vệ trận chiến. trận đấu.

Lớp bụi thời gian đã khiến đấu trường Hổ hùng vĩ một thời nhuốm rêu phong và dần rơi vào quên lãng. Bởi giá trị của nó không nằm ở những nét chạm khắc tinh xảo hay những họa tiết nghệ thuật như những địa danh trong quần thể di tích Cố đô Huế. Hổ quyền đơn giản chỉ là bức tường thành để khán giả có thể ung dung “ngự” trên khán đài, nhìn xuống vực và thưởng thức một màn tranh tài vô cùng quyết liệt, hấp dẫn của voi – hổ. Không ồn ào, khoa trương nhưng giá trị lịch sử của nó là không thể phủ nhận. Hổ quyền là di tích đặc biệt của Việt Nam và thế giới.

Xây dựng lại đấu trường bằng công nghệ 3DNgày 31/5/2010, Cục Di sản Văn hóa Hàn Quốc và Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Chất lượng cao Hàn Quốc đã chuyển giao cho Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế sản phẩm phim 3D “phục dựng Khu di tích Hổ bằng công nghệ kỹ thuật số” .Phim đã sử dụng công nghệ 3D để phục dựng hình ảnh Đấu trường Hổ – nơi tranh hùng giữa voi và hổ – được xây dựng từ thời Nguyễn.

Theo Bách Hùng

Đăng bởi: Hân Bùi