Generational bias - Gen Z và những định kiến thế hệ?

Từ vụ lùm xùm của một startup thời trang với hai nhân viên trẻ, chúng ta cần suy ngẫm về những thiên kiến thế hệ hiện tại. Ngoài những điều đó, công nghệ thông tin đã thay đổi hoàn toàn bản sắc của thế hệ Gen Z so với những thế hệ trước. Tại Việt Nam, họ là thế hệ đầu tiên sinh ra với truyền hình và internet, lớn lên trong văn hóa phương Tây và tiếp cận cuộc sống trưởng thành với trí tuệ nhân tạo. Tất cả điều này tạo nên một bối cảnh văn hóa hoàn toàn khác biệt.

1. Generational bias nghĩa là gì?

Generational bias, được tạm dịch là thiên kiến thế hệ, là một thuật ngữ dùng để miêu tả niềm tin rằng một thế hệ hay một nhóm người cụ thể có những đặc điểm riêng về tính cách và hành vi. Nó cũng ám chỉ việc coi thường thế hệ khác và đánh giá họ thấp hơn so với thế hệ của chính mình.

Điều này là một hiện tượng tâm lý-xã hội xuất hiện trong nhiều nhóm người, liên quan đến việc sinh ra và lớn lên trong nhiều bối cảnh khác nhau. Chúng ta có thể gặp generational bias cả trong không gian thân mật như gia đình và các mối quan hệ bạn bè thân thiết, cũng như trong môi trường công việc như chốn văn phòng hay nơi làm việc.

2. Nguồn gốc của generational bias?

Công cụ tra cứu Ngram của Google đã chỉ ra rằng thuật ngữ “generational bias” đã xuất hiện rải rác từ đầu thế kỷ 20 trong một số văn bản hành chính tại phương Tây. Tuy vậy, việc hiểu “generational bias” như một hiện tượng tâm lý hoặc xã hội chỉ bắt đầu phát triển vào thập niên 60, đồng thời đi kèm với sự phát triển của các nghiên cứu xã hội tập trung vào cá nhân và gia đình trọng tâm.

Từ năm 2000, thuật ngữ này được sử dụng để giải thích sự khác biệt về suy nghĩ và hành vi giữa các thế hệ, đặc biệt trong bối cảnh dân số già hóa. Generational bias đã liên kết chặt chẽ với nghiên cứu và quy trình xây dựng chính sách xã hội về an sinh cho người già.

Gần đây, cụm từ này đã xuất hiện nhiều hơn trong bối cảnh làm việc, đồng thời mang thêm yếu tố văn hóa. Nó không chỉ giải thích sự khác biệt giữa các thế hệ dựa trên nhóm các suy nghĩ, tính cách, và hành động chung, mà còn chú trọng đến sự ảnh hưởng của các bối cảnh văn hóa khác nhau trong việc hình thành các thế hệ và những định kiến về chúng.

3. Vì sao generational bias trở nên phổ biến?

Sự xuất hiện thường xuyên hơn của cụm từ này trong khoảng thời gian gần đây có hai nguyên nhân chính. Trước tiên, làn sóng Gen Z tốt nghiệp đại học và gia nhập các môi trường công sở hay nhà nước truyền thống, đã làm cho những xung đột thế hệ tại nơi làm việc trở nên rõ ràng hơn. Truyền thông và các đơn vị nhân sự cũng chú ý hơn đến việc này.

Thứ hai, những thay đổi mà công nghệ thông tin mang lại khiến cho Gen Z trở thành một thế hệ khác hẳn những thế hệ trước. Tại Việt Nam, họ là thế hệ đầu tiên sinh ra với vô tuyến truyền hình và internet, lớn lên với văn hóa phương Tây, và bước vào cuộc sống của người trưởng thành với trí tuệ nhân tạo. Điều này tạo nên một bối cảnh văn hóa vô cùng khác biệt.

Chính hai nguyên nhân này khiến generational bias đối với Gen Z trở nên rõ ràng hơn so với các thế hệ trước. Ví dụ, nhiều người cho rằng Gen Z không biết vượt qua khó khăn, rất lười biếng và thích đòi hỏi. Những mô tả này có thể đúng với một số người, nhưng không thể áp dụng chung cho cả một lớp người.

Ngoài ra, bản thân Gen Z cũng có những generational bias đối với các thế hệ khác, cả trước và sau họ. Ví dụ, nhiều bạn trẻ cho rằng những người trưởng thành có khả năng sử dụng công nghệ ở mức độ “i tờ” và đều là những người khó tính, khó chiều.

Chúng ta hiểu rằng mỗi thế hệ đều có những cá nhân đa dạng, vì thế không thể tổng quát hóa về những đặc tính, tính cách và hành vi của cả một lớp người. Tất nhiên, cũng cần thừa nhận rằng có những đặc điểm mà nhiều người trong cùng một thế hệ sẽ có, nhưng đó vẫn không đủ để đại diện cho cả một thế hệ.

Chính điều này đặt ra câu hỏi về cách phân loại thế hệ mà xã hội đang sử dụng. Liệu có đơn giản chỉ dựa vào khoảng thời gian sinh sống hay độ tuổi để xác định thế hệ? Ví dụ, liệu có thể gọi một bạn trẻ sinh năm 2001 nhưng không có điều kiện tiếp xúc với internet là Gen Z?

Lùm xùm của startup thời trang với nhân viên trẻ

Từ vụ lùm xùm của một startup thời trang với hai nhân viên trẻ, chúng ta cần suy ngẫm về những thiên kiến thế hệ hiện tại. Hiện nay, vấn đề generational bias đã trở thành một điểm đáng quan ngại trong xã hội, khi các thế hệ khác nhau thường bị đánh giá và đối xử một cách không công bằng.

Thường xuyên ta thấy rằng các thế hệ trẻ như Gen Z và Millennials bị đặt vào các đặc điểm tiêu cực, thậm chí bị gắn nhãn mà không được đánh giá công bằng. Việc này có thể dẫn đến sự đối địch và xung đột giữa các thế hệ, gây ra khó khăn trong môi trường làm việc và trong các mối quan hệ xã hội.

Điều quan trọng là cần nhìn nhận mỗi thế hệ là một cộng đồng đa dạng, không thể tổng quát hóa và đánh giá dựa trên một số trường hợp cá biệt. Chúng ta cần hỗ trợ và đồng hành cùng các thế hệ trẻ để họ có cơ hội phát triển và thể hiện tài năng của mình, đồng thời đối xử công bằng với tất cả các thế hệ.

Thay vì dựa vào những định kiến tiêu cực, hãy tập trung vào khám phá và hiểu rõ những đặc điểm tích cực và mạnh mẽ mà mỗi thế hệ mang lại. Chúng ta cần xây dựng môi trường tôn trọng, đồng thuận và chia sẻ tri thức giữa các thế hệ để họ có thể hòa nhập và góp phần tích cực vào xã hội.

Chúng ta đều là một phần của một cộng đồng lớn hơn, và sự đa dạng của các thế hệ là điều quý giá mà ta cần trân trọng. Bằng việc cùng nhau vượt qua những thiên kiến thế hệ, ta có thể xây dựng một tổ chức cởi mở và phát triển bền vững cho tương lai.