Khi người ta già đi, họ dành nhiều thời gian hơn để nhìn lại quá khứ. Điều này hoàn toàn tự nhiên vì với tuổi tác càng cao, ta tích lũy được nhiều kinh nghiệm sống hơn.

Trong nhiều trường hợp, việc hồi tưởng được sử dụng như một phương pháp để điều trị trầm cảm và suy giảm trí tuệ. Điều này bởi vì mỗi loại hồi tưởng mang lại một tác động khác nhau đến tâm lý của chúng ta.

Theo Lisa Watt và Paul Wong, nhà tâm lý, có 6 loại hồi tưởng phổ biến mà hầu hết mọi người trải qua trong cuộc đời (considerable.com). Hãy cùng tìm hiểu giá trị mà chúng mang lại cho cuộc sống qua bài viết dưới đây.

Hồi tưởng ám ảnh

Hồi tưởng ám ảnh tập trung vào các sự kiện tiêu cực trong quá khứ và thường kèm theo cảm giác đắng cay. Nó có xu hướng lặp lại nhiều lần, ngay cả khi những trải nghiệm đó không còn ảnh hưởng quá lớn đến cuộc sống hiện tại của chúng ta.

Một ví dụ điển hình của hồi tưởng ám ảnh là cảm giác hối hận sống sót (survivor’s guilt). Dù cùng là nạn nhân của một sự kiện kinh khủng, những người sống sót luôn mang một cảm giác tội lỗi vì đã sống sót trong khi những người khác đã thiệt mạng.

Hồi tưởng ám ảnh gây khó khăn cho chúng ta trong việc tiếp tục cuộc sống và học được bài học từ quá khứ. Vì vậy, nó được coi là có hại và người có hồi tưởng kiểu này nên tìm kiếm tư vấn tâm lý sớm.

Hồi tưởng thoát ly

Đây là hiện tượng “bỏ chạy vào quá khứ” – cảm giác rằng quá khứ luôn tốt đẹp hơn hiện tại. Kiểu hồi tưởng này thường xảy ra khi cuộc sống hiện tại không như chúng ta mong muốn. Kết quả là ta tìm về những kỷ niệm quá khứ, đôi khi còn phóng đại chúng để thoát khỏi hiện thực đau khổ đang đối mặt.

Việc hồi tưởng về những kỷ niệm đẹp không gây hại nghiêm trọng. Ngược lại, nó giúp ta cảm thấy lạc quan, thoải mái và hy vọng vào một tương lai tốt đẹp hơn.

Tuy nhiên, lạc quan quá mức trong quá khứ có thể khiến ta trì hoãn việc giải quyết các vấn đề trong cuộc sống hiện tại, dẫn đến tình hình trở nên tồi tệ hơn. Hơn nữa, nó cũng có thể là dấu hiệu của vấn đề về sức khỏe tinh thần mà chúng ta cần quan tâm.

Hồi tưởng tường thuật

Hồi tưởng tường thuật đơn giản là kể lại các sự kiện trong quá khứ. Chúng ta thường thấy điều này ở người già và trong các buổi sum họp bạn bè lâu năm. Chương trình Thời chúng tôi là một ví dụ điển hình cho loại hồi tưởng này.

Hồi tưởng tường thuật có thể mang lại những cuộc trò chuyện tích cực, nhưng không nhất thiết giúp ta hiểu rõ hơn về bản thân hay người khác.

Hồi tưởng truyền tải

“Bố/mẹ đã phải vừa đi học, vừa đi chợ giúp ông bà kinh doanh khi tôi cùng tuổi con ngày nay…” Chắc hẳn ai đó đã từng nghe những câu chuyện như vậy từ các người lớn trong gia đình. Đây chính là hồi tưởng truyền tải – kể lại một trải nghiệm trong quá khứ nhằm truyền đạt một bài học, kinh nghiệm sống hoặc giá trị truyền thống cho người nghe.

Hồi tưởng truyền tải nói chung là hữu ích. Nó không chỉ giúp người nghe tiếp thu kiến thức mà còn mang lại hạnh phúc cho người kể khi họ giúp được người khác. Tuy nhiên, người kể cần chú ý cách diễn đạt và ngữ cảnh để tránh biến câu chuyện trở thành lời “mắng mỏ” hoặc ép buộc người nghe phải tuân theo kinh nghiệm của mình.

Hồi tưởng cụ thể

Hồi tưởng cụ thể xảy ra khi chúng ta nhớ đến một trải nghiệm quá khứ nhằm tìm kiếm lời khuyên cho một vấn đề hiện tại mà chúng ta đang gặp phải. Điều này khác với hồi tưởng truyền tải vì nó chỉ xảy ra khi chúng ta gặp khó khăn và không nhất thiết phải chia sẻ với người khác.

Kiểu hồi tưởng này mang tính xây dựng. Nó giúp chúng ta đối mặt trực tiếp với những khía cạnh tiêu cực trong quá khứ để tìm ra bài học hữu ích cho hiện tại. Vì vậy, nó thường được áp dụng trong tư vấn tâm lý. Tư vấn viên sẽ đặt ra những câu hỏi mở để giúp chúng ta suy ngẫm về quá khứ một cách hiệu quả và từ đó tìm ra hướng giải quyết cho vấn đề hiện tại.

Hồi tưởng tích hợp

Hồi tưởng tích hợp là loại hồi tưởng kết hợp cả những ký ức tốt và xấu của một trải nghiệm, giúp chúng ta tìm ra câu trả lời cho câu hỏi “tại sao điều này lại xảy ra?”. Kết quả là chúng ta hiểu rõ bản thân hơn và tìm ra nguyên nhân gốc rễ của một vấn đề kéo dài, từ đó tìm cách can thiệp một cách phù hợp.

Hồi tưởng tích hợp thường giúp chúng ta nhận ra sự khác biệt giữa lý tưởng và thực tế, chấp nhận những đặc điểm không thể thay đổi và tìm cách sống hòa hợp với chúng.

Ví dụ, khi bạn mới ra trường, bạn luôn phải đối mặt với việc làm nhiều việc cùng một lúc (multitasking) và thường bị sếp quở trách vì điều này. Dù đã cố gắng, bạn không hiểu tại sao bạn không thể làm việc hiệu quả như những đồng nghiệp khác.

Rồi một ngày, bạn tình cờ tìm hiểu và nhận ra rằng, người có xu hướng hướng nội thường không xử lý tốt quá nhiều thông tin cùng một lúc (medium.com). Khi xem xét lại mọi thứ, bạn nhận ra rằng những đồng nghiệp giỏi làm đa nhiệm đều có xu hướng hướng ngoại, trong khi bạn lại thuộc dạng hướng nội – đây chính là nguyên nhân gốc rễ của vấn đề bạn đang gặp phải.

Bằng cách nhận ra đặc điểm này, bạn hiểu rõ hơn về chính bản thân mình. Thay vì cố gắng vượt qua khó khăn khi làm việc đa nhiệm, bạn có thể loại bỏ những công việc yêu cầu kỹ năng này và tìm con đường sự nghiệp khác phù hợp hơn với bản thân.

Ứng dụng các loại hồi tưởng trong cuộc sống Vậy ngoại trừ hồi tưởng ám ảnh, các loại hồi tưởng còn lại đều có vai trò quan trọng trong cuộc sống. Chẳng hạn, khi chúng ta gặp phải một vấn đề, chúng ta có thể áp dụng như sau:

Sử dụng hồi tưởng thoát ly để “thoát” một lúc khỏi cuộc sống căng thẳng, nhưng không chìm đắm quá lâu trong quá khứ.
Sử dụng hồi tưởng cụ thể để tìm kiếm những kinh nghiệm có thể áp dụng lại trong hiện tại.
Tìm kiếm kinh nghiệm từ bố mẹ, thầy cô hoặc sếp bằng cách hỏi về những hồi tưởng truyền tải của họ.
Sử dụng hồi tưởng tường thuật để ôn lại những kỷ niệm thú vị hoặc sử dụng hồi tưởng tích hợp để hiểu rõ bản thân hơn. Tuy nhiên, đôi khi cũng có thể xảy ra biến cố khiến chúng ta rơi vào hồi tưởng ám ảnh và gặp nhiều khó khăn trong việc khôi phục cuộc sống. Trong trường hợp đó, việc tìm kiếm sự giúp đỡ càng sớm càng tốt.