Bức tranh ‘Narciso’ của Caravaggio và câu chuyện về người ái kỷ

Bức 'Narciso' của Caravaggio kể câu chuyện về kết cục buồn thảm của những người quá yêu bản thân mình.

Bức tranh “Narciso” (Narcisus trong tiếng Anh, hay ngắn gọn hơn là Narcis) của danh họa Caravaggio (tên thật là Michelangelo Merisi, 1571-1610) là một trong những tác phẩm hội họa tôi yêu thích nhất, vì ý nghĩa ẩn dụ của nó.

Tôi nhớ có lần đến bảo tàng Barberini, Roma, Italia, đã từng ngẩn ngơ một lúc trước bức tranh ấy, ngẩn ngơ hệt như bản thân chàng Narcis soi mình xuống nước và rồi ngã chết vì mê mẩn vẻ đẹp của bản thân mình, từ đó mọc lên hoa Thuỷ tiên trong một câu chuyện tình đau lòng của thần thoại Hy Lạp.

Bức tranh ‘Narciso’ (Narcis) của danh họa Caravaggio.

Được vẽ trong khoảng 1597-1599, bức tranh đơn giản là mô tả lại câu chuyện được nhà thơ thời La Mã Ovid kể về chàng Narcis trong cuốn Metamorphosis (Biến hình) của mình.

Khi còn là một đứa trẻ, chàng được mẹ là nữ thuỷ thần Liriope dẫn đến gặp một nhà tiên tri mù. Ông này nói, “nếu cậu ấy không nhận ra bản thân mình dưới ánh mặt trời, cậu ấy sẽ sống rất thọ”. Tiếc thay, chàng nhận ra bản thân mình quá sớm.

Đấy là một chàng trai trẻ yêu hình bóng của chính mình. Không thể nào thoát khỏi sự mê hoặc của bản thân, chàng chết khi ngã xuống hồ nước, khi ấy vẫn ngắm mình mãi.

Thậm chí khi chết rồi, trên hành trình đi qua con sông Styx đến âm phủ, chàng vẫn cố vươn người ra để ngắm mình. Từ chỗ chàng ngã xuống chết mọc lên một loại hoa có tên là hoa Thuỷ tiên. Sự tích về hoa này là như thế.

Câu chuyện về Narcis cũng giải nghĩa nguồn gốc của từ “Echo” (tiếng vang). Trong thần thoại Hy Lạp, Echo là một nữ thần rất xinh đẹp. Phải tội nàng nói rất nhiều, đến mức Hera, vợ của chúa tể các vị thần là thần Zeus đã hoá phép cho Echo, khiến nàng chỉ có thể lặp lại những gì nàng nghe được.

Bức “Nàng Echo và chàng Narcis” của danh hoạ người Pháp Nicolas Poussin (1594-1665). Bức tranh này được vẽ năm 1630, với màu sắc và cách thể hiện bố cục cổ điển hơn, khác với bức của Caravaggio.

Thế rồi, một cách tình cờ, nàng đã yêu Narcis ngay từ cái nhìn đầu tiên, nhưng tình yêu ấy không được đáp lại. Khi Narcis phát hiện có người theo dõi mình, chàng cất tiếng hỏi “ai đấy?”. Vì mang trên mình lời nguyền của nữ thần Hera nên nàng Echo chỉ có thể nhắc lại đúng câu hỏi của Narcis.

Nghĩ là Echo trêu đùa mình, Narcis đã từ chối nàng một cách phũ phàng. Cảm thấy rất buồn trước lời khước từ của Narcis, nàng bỏ chạy vào rừng.

Trong khi ấy, Narcis vẫn đi mãi, cho tới khi chàng gặp một hồ nước tĩnh lặng như gương. Khát nước và ngây ngẩn vì mặt hồ, chàng cúi người uống một ngụm nước.

Nhưng hồ nước ấy đã bị thần sắc đẹp Aphrodite phù phép để trừng phạt thói tự phụ của Narcis, khiến chàng uống nước vào là ngay lập tức tự yêu bản thân mình, hệt như cái cách Echo đã lặp lại câu hỏi của chàng. Chàng cứ mê mẩn yêu bản thân, đến mức kiệt sức ngã xuống và chết bi thảm.

Chủ đề về Narcis được rất nhiều nhà văn cổ điển nhắc đến trong các tác phẩm của mình. Thậm chí nhà lý luận thời Phục hưng Leon Battista Alberti còn cho rằng, chàng Narcis chính là cha đẻ của nghệ thuật hội hoạ, bởi chàng khích lệ người ta vẽ nên hình bóng của mình.

Bức tranh về chàng Narcis của Salvador Dali (vẽ khoảng 1936-1937).

Nhiều nhà thơ lớn của nước Ý, từ Dante cho đến Petrarca, đều nhắc đến Narcis trong các tác phẩm bất hủ của họ. Narcis cũng được rất nhiều nhà văn, nhà thơ và hoạ sĩ qua nhiều thế kỉ mô tả, coi đó như hình mẫu của tình yêu mù quáng và những cái chết vì sự ngộ nhận vẻ đẹp hoặc những đức tính của bản thân.

Một tuyệt tác khác của Caravaggio, “Tiếng gọi của thánh Matthew” (khoảng 1599-1600).

Trong bức tranh của Caravaggio, theo đúng phong cách nền đen và lấy ánh sáng từ một phía của ông, Narcis trông có vẻ rất buồn. Mắt của chàng đầy vẻ buồn đau, môi chàng như đang thì thầm điều gì đó và chàng nhìn không dứt vào bóng mình dưới nước. Bóng tối vây quanh lấy mặt chàng và sự mê mẩn hiện ra trong đôi mắt chàng.

Nhiều nhà văn cổ đã nói rằng, dòng nước ấy là ẩn dụ về sông Styx, con sông chảy ở dưới âm phủ, và khi chàng nhìn vào hình bóng của chính mình dưới đó, chàng không nhận ra rằng, nó thực sự ám ảnh và dẫn dắt chàng đến chỗ chết.

Theo một nhà phê bình nghệ thuật ở thời đại của Caravaggio, thì câu chuyện về Narcis cho thấy “kết cục buồn thảm của những người quá yêu bản thân mình”, hoặc kết cục của những người trẻ tuổi đã sống một cuộc đời quá vô nghĩa…

Chân dung Caravaggio vẽ bằng đá phấn, Ottavio Leoni, khoảng 1621.

Michelangelo Merisi xứ Caravaggio (29/9/1571 – 18/7/1610) là một nghệ sĩ người Ý hoạt động tại Roma, Napoli, Malta và Sicilia từ trong khoảng từ năm 1593 đến 1610. Ông là đại diện lớn đầu tiên của trường phái hội họa Barốt, nổi tiếng vì những bức vẽ đầy cảm xúc và sử dụng cách phối sáng gây cảm xúc mạnh mẽ. Ông được nhìn nhận rộng rãi là một trong những họa sĩ vĩ đại nhất trong lịch sử châu Âu

Theo: nhà báo Trương Anh Ngọc.

Đăng bởi: Ngọc Trâm Nguyễn