Nét đẹp văn hóa các dân tộc Lai Châu
Tỉnh Lai Châu cách Hà Nội khoảng 400 km; có 8 huyện, thị, 108 xã, phường, thị trấn, dân số trên 40 vạn người. Lai Châu là vùng đất có 20 dân tộc anh em gồm: Thái, Tày, Nùng, Giáy, Lào, Lự, Việt (Kinh), Mường, Khơ Mú, Mảng, Kháng, Hà Nhì, Cống, La Hủ, Si La, Phù Lá, Lô Lô, H’Mông, Dao và Hoa. Mỗi dân tộc có những nét văn hóa đặc sắc tạo nên diện mạo đa sắc màu của văn hóa Lai Châu. Văn hóa Lai Châu chứa đựng nhiều truyền thống tốt đẹp.
- Truyền thống cố kết cộng đồng chặt chẽ.
- Văn hóa vật chất ẩn chứa những nét đẹp trên nhiều phương diện
- Phong tục tập quán đậm tính nhân văn và những kinh nghiệm dân gian
- Văn hóa tinh thần phản ánh sức sáng tạo và tư duy trừu tượng phong phú
Truyền thống cố kết cộng đồng chặt chẽ.
Các mối quan hệ đều theo đạo lý “lá lành đùm lá rách”, đến độ dù không gặp thiên tai, hoả hoạn… nhưng nếu một nhà còn gạo ăn thì cả bản sẽ không bị đói.
Các mối quan hệ láng giềng, huyết tộc, họ hàng, thông gia quyện chặt vào nhau, tạo nên sự bền vững giữa các thành viên trong bản và giữa các bản với nhau.
Việc sử dụng đất đai và các sản phẩm của rừng núi, sông, suối đều tuân theo tập tục, không có sự tranh chấp. Một nhà trong bản có việc mừng vui thì bản cùng dự, có việc buồn thì cả bản cùng sẻ chia.
Các cộng đồng dân cư ở Lai Châu còn có truyền thống dân chủ và coi trọng dư luận, tuy còn sơ khai và thuần phác, song là nét đẹp trong đời sống xã hội. Trong nhà, bố mẹ tôn trọng con cái, anh em hoà thuận. Ngoài làng, các thành viên bàn bạc công việc chung. Sau khi đã quyết định, mọi người đều tự giác chấp hành.
Văn hóa vật chất ẩn chứa những nét đẹp trên nhiều phương diện
Ứng xử là một nét đẹp trong ăn uống của người dân Lai Châu. Bữa ăn được dọn ra trên bàn gỗ hoặc mâm đan bằng mây, tre. Nơi ăn thường ở gần bếp. Khi có khách, đàn ông trong nhà thường tiếp khách ở gian ngoài thể hiện lòng hiếu khách của gia chủ. Miếng ăn ngon bao giờ cũng được dành cho người cao tuổi trong gia đình hoặc khách, trẻ nhỏ…
Trang phục của người dân Lai Châu có nhiều kiểu dáng, loại hình, màu sắc, hoa văn…, nhiều dân tộc mặc quần áo. Nhiều dân tộc mặc váy và tấm choàng. Cùng là váy và áo nhưng váy, áo của người Thái không giống váy, áo của người Lào. áo dài người Thái không giống áo dài của người Kinh, thậm chí, áo dài của người Thái đen cũng khác áo dài của người Thái trắng… Hoa văn trên áo, váy của người Lự có từ khi dệt vải chứ không thêu như người Dao; người H’Mông lại in sáp ong, chắp ghép vải màu để tạo hoa văn… Bộ nữ phục Dao có đủ khăn, yếm, áo, quần, thắt lưng; bộ nữ phục Mảng nổi bật là tấm vải choàng phủ ngoài thân.
Đồ trang sức cũng rất phong phú, nhất là nữ giới với những bộ xà tích bằng bạc, vòng đeo cổ, đeo tay, đeo chân được làm bằng đồng, bạc, nhôm, hạt cườm.
Nhà cửa của người dân Lai Châu cũng vô cùng phong phú. Hầu hết cư dân nhóm Tày – Thái vùng thấp và các cư dân nhóm Môn – Khơ me vùng giữa ở nhà sàn. Trong khi đó, các cư dân nhóm H’Mông – Dao, Tạng – Miến vùng cao lại chủ yếu ở nhà trệt. Một số kiểu nhà mang phong cách kiến trúc đặc trưng như nhà sàn có hàng lan can dài trước nhà của người Thái trắng, nhà sàn mái hình mu rùa có khau cút ở hai đầu đốc của người Thái đen, nhà gỗ pơ mu của người H’Mông, nhà trình tường lô cốt của người Hà Nhì.
Người dân Lai Châu trước kia đi lại chủ yếu bằng đường mòn dân sinh. Công cụ vận chuyển phổ biến là gùi bằng mây, tre đan. Phương tiện vận chuyển của người dân vùng cao là ngựa. Một số dân tộc ít người sinh sống ở ven các con sông, suối lớn sử dụng “thuyền đuôi én” (một loại thuyền độc mộc) để vận chuyển, lưu thông.
Phong tục tập quán đậm tính nhân văn và những kinh nghiệm dân gian
Mỗi dân tộc ở Lai Châu đều có những phong tục đẹp trong hôn nhân. Hầu hết trai, gái được tự do tìm hiểu qua các buổi chơi chợ, chơi hội.
Trong đám cưới, bên cạnh các nghi thức theo tập quán của từng dân tộc còn có hát đối đáp, hát giao duyên độc đáo. Phụ nữ mang thai đều nhận được sự quan tâm chăm sóc của gia đình và cộng đồng. Họ được miễn tất cả những công việc nặng nhọc, nguy hiểm.
Sau khi sinh, sản phụ được ăn những đồ ăn bổ và lành, được dùng thảo dược để mau lại sức, tránh được các bệnh hậu sản lại lợi sữa. Trong không khí đau buồn của tang ma càng xuất hiện những nghĩa tình cao đẹp.
Hầu hết các dân tộc đều có tục khi một gia đình có người thân qua đời, cả dòng họ, bản làng đều đóng góp của cải, công sức giúp đỡ như thồ củi, lấy nước, nấu cơm… Ai đến cũng mang theo thồ gạo hoặc ngô, chai rượu, con gà hoặc con lợn nhỏ để giảm gánh nặng kinh tế cho tang gia; tính cộng đồng từ đó càng thêm thắt chặt.
Văn hóa tinh thần phản ánh sức sáng tạo và tư duy trừu tượng phong phú
Tín ngưỡng dân gian ở Lai Châu đa dạng, chủ yếu là tín ngưỡng thờ thần bản mệnh, tổ tiên, ma nhà, ma bản; vật linh giáo (mọi vật đều có linh hồn), các tàn dư tôn giáo nguyên thủy gồm tàn dư tô tem giáo, tàn dư ma thuật và tàn dư lễ thành đinh. Ngoài ra, ảnh hưởng của tam giáo (Đạo giáo, Phật giáo và Nho giáo), Thiên chúa giáo cũng đóng vai trò quan trọng. Lễ, tết, hội cổ truyền của người dân Lai Châu có Tết Nguyên đán, Tết Nguyên tiêu (15/1), Tết thanh minh (3/3), Tết đoan ngọ (5/5), tết 6/6, tết “xíp xí” 14/7, rằm tháng 7, trung thu, tết cơm mới…
Các dân tộc ít ở Lai Châu còn có nhiều lễ hội lớn, điển hình như lễ hội Kin Pang then, lễ hội Nàng Han và lễ hội ăn cốm mới của người Thái, lễ hội gầu tào của người H’Mông, hội té nước cầu mưa của người Lào… Văn học nghệ thuật dân gian của người dân Lai Châu có thần thoại, truyện cổ tích, tục ngữ, câu đố, đặc biệt còn có một số truyện thơ dài, trường ca, truyện thơ. Dân ca gồm có dân ca giao duyên, dân ca than thân, dân ca nghi lễ – phong tục…
Cùng với cả nước, người dân các dân tộc Lai Châu đang từng bước tháo gỡ khó khăn, phát huy lợi thế của tỉnh nhằm xây dựng tỉnh giàu về kinh tế, mạnh về AN-QP, bảo tồn và phát huy các giá trị bản sắc văn hóa, vững bước trong công cuộc hội nhập quốc tế. Theo Bùi Quốc Khánh – Hồng Vân
(Sở VH-TT&DL tỉnh Lai Châu)
Đăng bởi: Trần Hùng
