brazil – “cái nôi” của những điệu nhạc samba quyến rũ

Điệu nhạc samba xuất hiện ở Brazil từ đầu thế kỷ 20. Sau một thời gian phát triển, samba đã trở thành một bản sắc văn hóa tinh túy, gắn liền với lễ hội Carnival Rio de Janeiro. Những nhịp điệu phong phú cùng các bước nhảy khiêu vũ cách điệu đã đưa samba đi khắp thế giới, giống như một trong những cách quảng bá nền văn hóa lớn nhất lục địa Nam Mỹ này.

Nguồn gốc điệu nhạc samba

Từ samba được cho là bắt nguồn từ thuật ngữ “semba” trong tiếng Kimbundu (Angolan). Trong đó, “semba’ hàm ý đề cập đến một lời mời khiêu vũ, cũng như chỉ một tên gọi chung cho các bữa tiệc khiêu vũ. Những bữa tiệc này được tổ chức bởi những nô lệ ở vùng nông thôn Rio de Janeiro. Đồng thời, samba chủ yếu tập trung đến các động tác lắc hông. Động tác này thường được gọi là “umbigada”, có nguồn gốc từ thời kỳ thuộc địa trong các điệu nhảy vòng tròn Congo và Angolan.

Theo thời gian, samba không chỉ ảnh hưởng lên những thế hệ trước của Brazil mà còn phát triển ra cả Cuba và Đức. Ngày nay, điệu nhạc samba rất phổ biến trên toàn cầu. Đồng thời, những bài hát được thu âm từ năm 1911 vẫn còn sử dụng cho đến bây giờ. Một trong những tác giả sáng tác ra những bài hát kinh điển này đó là Alfredo da Rocha Vianna Jr., hay được biết đến với cái tên Pixinguinha.

Những điệu nhạc samba quyến rũ đã từ rất lâu ở Brazil. Ảnh: Internet.

Samba-cancao

Từ những năm 1920 đến thời kỳ phát thanh của thập niên 30, nhạc samba chậm và lãng mạn hơn. Tác giả tiêu biểu trong thời kỳ này phải kể đến như Ismael Siva. Chưa kể, điệu nhạc samba còn có một thể loại phụ gọi là “samba-cancao”. Giai điệu nhạc nhấn mạnh theo nhịp điệu. Đồng thời, lời bài hát cũng rất tình cảm, thậm chí mang xu hướng hơi buồn. Trong đó, Carmen Miranda là ca sĩ rất thành công khi đưa tiếng hát samba trở thành một hiện tượng quốc tế. Cũng từ đây, nhiều người đã biết tới samba và Brazil nhiều hơn.

Escolas – trường dạy samba

Đến những năm 1950, samba-cancao bắt đầu mất đà. Sau đó, một phong cách samba vui nhộn dần phát triển từ những khu vực nghèo. Phong cách này ban đầu được gọi là “samba de morro” vì nó bắt nguồn từ các morros (đồi). Sau đó, nó có tên gọi khác là “samba de batucada”. Giai điệu này là sự kết hợp đa nhịp điệu từ nhiều nhạc cụ khác nhau. Tiết tấu nhạc này thường nhanh, âm thanh phát ra mạnh mẽ. Theo thời gian, phong cách này đã trở thành những nhịp đập sôi động của Carnival Rio de Janeiro. Cùng với đó, các escolas (trường học) dạy samba cũng lần lượt ra đời.

Cuối thập niên 20, escolas của Rio nổi lên như những nhóm chuyên chơi và nhảy cho Carnival. Mặt khác, escolas cũng là đại diện cho một số tổ chức văn hóa quan trọng nhất trên cả nước. Escolas có hàng trăm bộ nhạc cụ, nhiều vũ công, nhà thiết kế trang phục, biên đạo múa. Họ phải làm việc, chuẩn bị trước cả năm cho cuộc diễu hành lễ hội. Mỗi nhóm tham gia cuộc thi với nhiều chủ đề samba được gọi là enredo.

Tuy nhiên, Rio de Janeiro không phải là thành phố duy nhất ở Brazil có lễ hội Carnival. Thủ đô cũ Salvador Bahia cũng là nơi sở hữu nhiều lễ hội thú vị nhất. Chưa kể, bang Bahia cũng đang lưu giữ nhiều di sản Châu Phi. Nơi đây giống như một trung tâm tôn giáo Candomble của người Mỹ gốc Phi vậy.

Các trường dạy samba mất cả năm để chuẩn bị cho lễ diễu hành Carnival. Ảnh: Internet.

Bossa nova

Một sự phát triển quan trọng khác trong di sản của điệu nhạc samba đã ra đời những năm 1950. Bossa nova là một thể loại có sự kết hợp trữ tình giữa âm nhạc truyền thống của Brazil – giai điệu samba mềm mại, uyển chuyển và nhạc jazz Mỹ – phong cách mới trong ca từ Bồ Đào Nha. Chính thể loại nhạc này đã khơi dậy làn sóng quốc tế thứ hai cho âm nhạc Brazil.

Bossa nova được xem như một bản chuyển thể của samba-cancao. Nhạc bossa nova có phong cách chậm rãi và lãng mạn hơn, hòa quyện với sự phong phú của hòa âm jazz Mỹ. Ban đầu, nhiều nhà phê bình cho rằng, bossa nova là một thể loại không phù hợp. Thế nhưng, nó càng ngày càng phổ biến ở một tầm cao mới. Đặc biệt, thông qua bộ phim Black Orpheus, khán giả quốc tế phải thán phục trước thể loại âm nhạc đặc sắc này của Brazil.

Nhạc samba làm nền nhạc cho Carnival. Ảnh: Internet.

Kỷ nguyên âm nhạc Brazil

Đến thập niên 70, điệu nhạc samba đã chứng kiến sự trỗi dậy của nó trong kỷ nguyên âm nhạc Brazil. Các nghệ sĩ như Milton Nascimento, Djavan hay Ivan Lins đã hiện đại hóa phong cách batucada năng động hơn thông qua các nhạc cụ đương đại. Sự hợp nhất nhạc rock, jazz cùng các thể loại khác trở thành một dòng nhạc chính. Nhờ đó, samba không còn bị giới hạn ở vai trò làm nhạc nền cho Carnival. Đồng thời, các nhóm phong cách khác nhau trong samba bắt đầu xuất hiện. Trong đó, partido alto lấy cảm hứng từ sự sợ hãi, còn pagode thường dùng cho các bữa tiệc nhỏ. Từ đây, samba xuất hiện phổ biến khắp mọi nơi. Đồng thời, đây chính là thước đo hạnh phúc của người Brazil, bất kể chủng tộc và tầng lớp xã hội.

Afro bloco

Phần lớn lịch sử phát triển của điệu nhạc samba tập trung hầu hết ở Rio de Janeiro. Cho đến năm 1980, một thể loại mới của samba đã xuất hiện ở miền đông bang Bahia. Các nghệ sĩ ở Salvador đã tạo ra một phong cách mới. Cách gõ nhạc cụ chậm hơn. Đồng thời, lời bài hát cũng phản ánh ý thức hệ của người gốc Phi di cư sang Brazil. Phong cách đó có tên gọi là Afro bloco. Trong đó, nhóm nhạc Olodum là những người tiên phong điều chỉnh một số yếu tố batucada của samba Rio de Janeiro, đồng thời tập trung vào giai điệu tạo sự truyền cảm hứng hơn.

Lời bài hát nhóm Olodum sáng tác nói về văn hóa của người da đen. Các bài hát đã mang đến cho giới trẻ Bahian một lối thoát cho sự thất vọng của họ. Từ đây, họ đã thành lập một tổ chức cộng đồng mạnh mẽ. Tổ chức này đã đem đến các cơ hội học tập cho nhiều người. Theo thời gian, Afro bloco đã kết hợp với reggae Jamaica – điệu nhảy của Tây Ấn thành samba-reggae. Đây cũng chính là một dạng biến thể phổ biến nhất của điệu nhạc samba vào thế kỷ 21.