Gia Lai là một tỉnh có nguồn tài nguyên du lịch khá phong phú, đa dạng với nhiều cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, nhiều thắng cảnh đẹp, có nền văn hóa bản địa đặc sắc. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, vùng đất Gia Lai vẫn giữ cho mình nền văn hóa truyền thống đặc trưng, đa dạng. Các lễ hội truyền thống ở Gia Lai rất hấp dẫn du khách đến tham quan trải nghiệm. Gia Lai có lễ hội gì? Trong bài viết này hãy cùng chúng tôi khám phá các lễ hội dân gian độc đáo, hấp dẫn ở Gia Lai nhé.

Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui – Gia Lai

Với nền văn hóa bản địa lâu đời, người Tây Nguyên có rất nhiều lễ tế mang đầy ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Lễ cúng cầu mưa là tín ngưỡng nông nghiệp điển hình, gắn bó mật thiết với đời sống sản xuất của bà con. Lễ cúng cầu mưa được bà con tổ chức đúng vào ngày 30/4 hàng năm – khoảng tháng Ba âm lịch. Đây cũng là giai đoạn cao điểm của mùa khô, thường xảy ra hạn hán gay gắt, khốc liệt. Vì lẽ đó, bà con J’rai ở Phú Thiện lại rộn ràng chung tay chuẩn bị lễ vật để cúng cầu mưa.

Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui – Gia Lai

Thời điểm diễn ra Lễ cúng cầu mưa cũng là lúc lúa đã được bà con thu hoạch chất đầy trong kho, rượu ghè được các phụ nữ vào rừng hái lá về làm men ủ đã thơm lừng. Đây cũng là thời gian rảnh rỗi nhất trong năm. Trước khi diễn ra Lễ lớn, bà con J’rai trong vùng nhất thiết phải hoàn thành 3 Lễ nhỏ, gồm cúng xua đuổi tà ma, dịch gia súc, gia cầm quanh làng; cúng bến nước tại sông Ayun và cúng làng.

Ngày tổ chức Lễ lớn, ngay từ sáng sớm, được sự phân công của già làng, trai trẻ trong làng rộn ràng chặt tre, vót nứa trang trí nơi cúng tế thần linh và các Pơtao Apui (Vua Lửa) bất tử. Những ghè rượu ngon nhất, thơm nhất cũng được dân làng cõng đến để dâng lên thần linh. Bước vào phần Lễ, phụ tá thứ nhất đời Vua Lửa thứ 14 Rơ Lan Hieo và các cộng sự của mình dâng lễ vật rượu, thịt và gạo, thành kính khấn Yàng, cầu những điều tốt đẹp nhất, mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu đến với dân làng.

Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui – Gia Lai

Lễ cúng cầu mưa có tầm quan trọng đặc biệt trong đời sống tinh thần của bà con, bởi các thần linh sẽ che chở, ban cho sức khỏe, mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Sau khi hoàn tất các thủ tục khấn thần linh, già trẻ, gái trai trong làng cùng hòa mình say men rượu cần chuếnh choáng, nối vòng xoang nhịp nhàng trong không gian cồng chiêng rộn rã, đầy quyến rũ đến vô tận. Sau Lễ cúng, bà con bước vào vụ mùa mới vui vẻ, lạc quan và tràn đầy hy vọng về một cuộc sống no ấm, hạnh phúc.

Ngày 8/6/2015, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch chính thức công nhận “Lễ cúng cầu mưa” của người J’rai là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Theo đó, nghi lễ này được chính quyền địa phương đặc biệt quan tâm bảo tồn gắn với phát triển du lịch, nhằm lưu giữ nét văn hóa tín ngưỡng độc đáo của đồng bào J’rai nơi đây. Song hành với Lễ cúng cầu mưa, huyện Phú Thiện còn tổ chức nhiều hoạt động khác như: Hội thi văn hóa thể thao, trưng bày giới thiệu, quảng bá các sản phẩm đặc trưng về nông nghiệp, ẩm thực, văn hóa của địa phương để du khách đến tìm hiểu và trải nghiệm.

Lễ Bỏ Mả (Lễ bỏ mả) – Gia Lai

Lễ Bỏ mả hàng năm khi mừa mưa vừa chấm dứt (từ tháng 11 đến hết tháng 4 dương lịch), khi mùa màng đã thu hoạch xong. Cả người Bahnar và Jrai đều có một từ chung để gọi Lễ Bỏ mả là Bơ thi. Lễ Bỏ mả là lễ hội lớn nhất, dài ngày và đông vui nhất của cư dân bản địa Gia Lai, từ 3 đến 6 ngày.

Lễ Bỏ Mả (Lễ bỏ mả) – Gia Lai

Theo quan niệm của cư dân bản địa Gia Lai, người sống đều có hồn, khi chết hồn biến thành ma. Hàng ngày, người thân của người chết phải đem cơm nước đến nhà mồ, quét dọn nhà mồ. Chỉ sau khi làm Lễ Bỏ mả người chết mới đi về thế giới tổ tiên, chấm dứt mọi ràng buộc giữa người sống với người chết.

Lễ Bỏ mả gồm 3 bước sau: Lễ dựng lại nhà mồ, lễ bỏ và lễ giải phóng.

Trước khi cuộc vui của lễ hội bùng lên trong ngày vào nhà mả, người chủ cuộc lễ (người đại diện cho gia đình có người chết được chôn đầu tiên ở khu nhà mồ) đến bên ngôi nhà mồ mới, sụp lạy trước bàn thờ (P’nang) đã bày sẵn rượu thịt cúng và đọc bài cáo yết với nội dung: “Lễ bỏ mả đến ngay sau lưng rồi, từ nay người sống ăn cơm trắng còn ma thì ăn cơm đỏ, ăn hoa tím, hoa đỏ cúa các thần. Xin ma đừng gọi, đừng lại gần, đừng thương yêu con cháu của ma nữa. Từ nay chúng tôi sẽ không còn mang cơm, sẽ không còn mang nước cho ma nữa. Nếu muốn ăn thịt gì, xin ma hãy hỏi thần Trăng, nếu muốn ăn cá, ăn thịt, xin ma hãy hỏi thần trên trời. Thôi, từ nay thế là hết, như lá m’nang đã lìa cành, như lá m’tư đã tàn úa.”…

Thời gian cao điểm và sôi động nhất của lễ hội bỏ mả là đêm vọng (hrơi mut) tức đêm đầu tiên. Bên ánh sáng bập bùng của các đống lửa, những trụ tượng mờ ảo lung linh mang vẻ gì đó thật ma mị, huyền bí… Tiếng cồng chiêng như chất men thâm nhập và làm bừng sống mảnh liệt mọi tình cảm con người, vỗ về tâm hồn những người lớn tuổi, xóa tan mọi e dè và đem trai gái đến gần nhau…

Lễ Bỏ Mả (Lễ bỏ mả) – Gia Lai

Không khí náo nhiệt của lễ hội Bỏ Mả càng đẩy lên đỉnh điểm với nhiều kịch tính khi xuất hiện những chàng trai trần truồng từ trong rừng chạy ra, thân thể phủ đầy bùn đất, trên mặt che bằng những mặt nạ hình thù khủng khiếp (bram) làm bằng gốc củ cây chuối. Trong hình dáng và những kiểu đi “khác người” của những hồn ma, họ như những trụ tượng sống tượng trưng cho hồn người chết về vui chơi múa xoang cùng mọi người trước khi chia tay vĩnh viễn. Đến như những bóng ma, họ cũng nhanh chóng biến mất vào màn đêm như chưa từng hiện diện…

Đối với người Jrai, chỉ có đêm bỏ mả mới là huyền diệu nhất trong cuộc đời mỗi người, đêm mà con người và hồn ma giao hòa cùng trời đất để rồi chia tay nhau vĩnh viễn… Có thể nói lễ Bỏ Mả là biểu tượng nổi trội nhất, hấp dẫn nhất trong các lễ hội của người Jrai. Trong các trường ca (khan) của người Jrai như trường ca Xing Nhã và trường ca Xinh Chơ Niếp, có những đoạn nói về lễ bỏ mả thật sinh động.

Những ngày lễ Bỏ Mả là những ngày hội văn hóa thực sự, vượt qua giới hạn của tổ chức xã hội làng để quy tụ nhiều người thuộc nhiều làng, nhiều vùng khác nhau bao gồm cả họ hàng, bạn bè, anh em hay cha con, mẹ con kết nghĩa… Đến với lễ hội, bên ánh lửa bập bùng, rượu cần, chiêng, xoang cùng những đôi mắt thiếu nữ…, người tham dự như bị cuốn vào cơn cuồng phong vô thức, mênh mang, chếnh choáng trong cảm xúc thăng hoa…

Lễ đâm trâu – Gia Lai

Cũng như nhiều dân tộc khác ở Tây Nguyên, cứ vào mỗi khi thu hoạch mùa màng xong thì các buôn làng của người Ba Na, Gia Rai ở tỉnh Gia Lai đều tổ chức nhiều lễ hội. Đó có thể là Hội bỏ mả, lễ cơm mới,…Và tưng bừng, nhộn nhịp nhất có lẽ là lễ đâm trâu độc đáo.

Lễ đâm trâu – Gia Lai

Có dịp du lịch Gia Lai, cùng tìm hiểu về lễ hội phong phú của vùng đất này, mới thấy được tầm quan trọng và ý nghĩa của lễ hội trong văn hóa địa phương. Lễ hội đâm trâu ở Gia Lai được tổ chức tùy vào số lượng người đến tham dự, tùy vào hoàn cảnh từng gia đình. Và ở đây, lần lượt các nhà sẽ thay phiên nhau tổ chức lễ đâm trâu, để tạo nên những ngày lễ vui cùng rượu cần nồng nàn, cùng cơm lam nóng và thịt nướng thơm nồng.

Khi đến gần ngày lễ đâm trâu, những gia chủ tổ chức sẽ vào rừng chặt tre cùng cây blang để về làm cột. Thầy cúng sẽ chọn chỗ để trồng cột này, thường ở giữa sân của chủ nhà, và lúc chọn xong thì cả nhà quay quần với nhiều nghi thức chon cột độc đáo.

Sau khi chôn xong cột, gia chủ sẽ đem trâu đến cột và lễ bắt đầu. Những người dân trong làng đổ về vây kín xung quanh khua chiêng, đánh trống, múa hát. Thầy cúng lúc này đứng trên trên chiếc nồi đồng rồi làm phép cúng vái. Và lúc này sẽ chọn ra một thanh niên lực lưỡng nhận trách nhiệm đâm trâu.

Lễ đâm trâu – Gia Lai

Thanh niên được chọn chạy xung quanh cây nêu, tay cầm dao, chạy nhanh và múa dao rồi chém vào khuỷu chân sau con trâu. Tiếp đó, nam thanh niên này nhanh nhẹn chém tiếp vào khuỷu chân sau còn lại. Khi con trâu khụy xuống thì nam thanh niên dùng giáo dài múa quanh con trâu trong tiếng hò reo của người dân xung quanh. Đợi lúc thuận tiện nhất chiếc giáo sẽ đâm xuyên tim và làm trâu chết, mọi người cùng vỗ tay tán dương.

Lúc này những thanh niên còn lại sẽ làm thịt trâu, lấy máu trâu hòa cùng rượu để cúng Giàng. Tiếp đó thầy cúng sẽ lấy một phần các bộ phận của con trâu như tai, mũi, mắt, lông đuôi để xin keo, đem vào nhà làm lễ.

Sau lễ cúng mọi người cùng nhau uống rượu cần bên cạnh món thịt trâu nướng cùng cơm lam, trứng gà. Tiếng chiêng, trống tiếp tục ầm vang cả núi rừng. Cứ thế lễ hội xoay quanh từng ché rượu thơm ngon, họ cùng uống, cùng vui cười, cùng múa hát cho đến hết ngày.

Lễ cúng bến nước – Gia Lai

Cư dân tại chỗ ở thị xã Ayun Pa là người Jrai Chor, sống tập trung ở 26 làng tại các xã: Ia Rbol, Ia Sao, Ia Rtô và Chư Băh. Người Jrai ở Ayun Pa tín ngưỡng “vạn vật hữu linh” nên có nhiều nghi lễ nhằm thỏa mãn nhu cầu đời sống tâm linh, trong đó có lễ cúng bến nước.

Lễ cúng bến nước – Gia Lai

Nước có vai trò quyết định trong đời sống. Không có nước thì không thể tồn tại. Trước đây, khi lập làng, người Jrai thường chọn nơi gần sông suối để có nguồn nước nuôi dưỡng sự sống cho con người và phục vụ lao động sản xuất. Mỗi làng Jrai thường có bến nước riêng. Đây cũng là nơi mọi người gặp nhau sau một ngày lao động vất vả, chia sẻ cùng nhau bao nỗi vui buồn.

Người Jrai quan niệm muốn cuộc sống yên ổn, khỏe mạnh thì con người phải quý trọng nguồn nước. Hàng năm, các buôn người Jrai ở Ayun Pa thường tổ chức cúng bến nước nhằm tạ ơn và cầu xin Yàng Bến nước (yang Piên Ia) tiếp tục phù hộ cho dân làng có đủ nước sinh hoạt, sản xuất, không ốm đau, mọi người đều có sức khỏe dồi dào. Nét chung là như vậy nhưng mỗi buôn thường tiến hành một số lễ thức khác nhau. Có lẽ chính điều này làm nên sự phong phú trong văn hóa dân gian nói chung và văn hóa của người Jrai ở Ayun Pa nói riêng.

Lễ cúng bến nước – Gia Lai

Mọi người đóng góp tiền, gà, gạo, rượu tùy theo điều kiện gia đình. Dân làng tập trung dọn vệ sinh sạch sẽ đường xuống bến nước, sau đó mổ heo. Làm heo xong thì cắt phần thịt cúng để riêng gồm: đầu, 1 đùi, đuôi và tim, gan (để sống). Khi cúng, dân làng không được tập trung quá đông ở bến nước mà chỉ có 1 người cúng chính và 3-5 người giúp việc (người Jrai quan niệm như vậy không khí mới trang nghiêm, thần linh mới nghe được lời khấn của con người).

Trước tiên, già làng thực hiện các lễ thức cúng Thần đất, Thần rừng ở trên bờ, sau đó mới mang thịt, rượu ra cây nêu đã dựng sẵn dưới bến nước. Tại đây, già làng đọc bài khấn cảm tạ Yàng Bến nước và nói lên những ước nguyện của dân làng trong năm mới. Xong các nghi thức dưới bến nước, già làng trở lại nơi đặt 3 ghè rượu ban đầu. Một người phụ nữ lớn tuổi trong làng hút rượu từ 3 ghè cúng, mỗi ghè 1 chén, mời già làng uống hết (tượng trưng cho việc thần linh đã chấp nhận những ước nguyện của con người và vui vẻ cùng uống rượu với người đại diện dân làng).

Lúc này, có 1 hố nước đã vét sẵn ngay bên bờ sông. Sau mấy giờ được lọc qua cát, nước trở nên trong vắt. Xong lễ, phụ nữ của mỗi gia đình đã chuẩn bị các đồ đựng nước và đến lấy nước ở hố này đem về. Sau đó, dân làng cùng nhau ăn uống, vui chơi đến chiều tối. Theo phong tục của buôn Rưng Ma Nhiu, trong lễ cúng bến nước không sử dụng cồng chiêng. Thức ăn không ăn hết thì bỏ lại, không được đem về.

Lễ cúng bến nước – Gia Lai

Người trong buôn Rưng Ma Nhiu cho biết lễ cúng bến nước có từ xưa lắm rồi. Mỗi hộ chung tiền đóng góp thì không tốn kém bao nhiêu. Chỉ vài triệu đồng mà dân làng được 1 ngày cùng nhau ăn uống, vui chơi, chuyện trò, tâm sự thoải mái, nói cười rổn rảng. Dư âm niềm vui ấy còn lan mãi sang những ngày sau. Hiện tại, để tổ chức được lễ cúng bến nước hơi khó vì người biết cúng rất ít. Ngoài việc phải biết thực hiện các lễ thức, thuộc bài cúng, chủ lễ phải là người được dân làng tin yêu, kính trọng. Trong cuộc sống, người cúng phải kiêng cữ một số điều như không ăn thịt chó, không được uống rượu say…

Hiện nay, chỉ những khu vực vùng sâu, vùng xa thì người dân mới giữ tục cúng bến nước; còn những vùng đã đô thị hóa, người dân chủ yếu sử dụng nước máy, nước giếng nên đa phần không duy trì lễ cúng này nữa. Tuy nhiên, lễ cúng bến nước vẫn là nét đẹp văn hóa truyền thống cần được bảo tồn trong cộng đồng dân tộc Jrai nói riêng cũng như các dân tộc thiểu số khác ở khu vực Tây Nguyên, nói chung.

Lễ mừng lúa mới – Gia Lai

Mừng lúa mới là phong tục truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số huyện Ia Pa sau khi thu hoạch mùa màng, nhằm tạ ơn thần linh. Thần nước đã ban cho dân làng mùa màng tươi tốt, cuộc sống ấm no. Đây cũng là dịp để bà con chung vui, hưởng thành quả lao động và cầu mong thần linh tiếp tục phù hộ cho vụ mùa tiếp theo mưa thuận, gió hòa.

Lễ mừng lúa mới – Gia Lai

Theo phong tục, lễ cúng mừng lúa mới có phần lễ và phần hội. Trong đó, phần lễ gồm 3 bước: mời hồn lúa về kho (Ngă Yang Hry), báo tin với tổ tiên (Yang Prin tha) và báo với thần núi Mố (Yang Chư Mố). Sau khi kết thúc phần lễ là phần hội vô cùng sôi động, dân làng uống rượu ghè chung vui cùng gia chủ và hòa mình trong nhịp chiêng uyển chuyển, nới rộng vòng xoang.

Ngay từ sáng sớm, già làng cùng những người uy tín đã bày biện lễ vật tươm tất; thanh niên chuẩn bị rượu, thịt; phụ nữ xúng xính trong những bộ trang phục thổ cẩm truyền thống giã gạo, nổi lửa chế biến món ăn. Theo người dân nơi đây, lúa đem giã trong lễ cúng phải được lấy từ đám lúa đẹp nhất, hạt phải đều, chắc, mẩy để thể hiện tấm lòng thành của gia chủ.

Lễ mừng lúa mới – Gia Lai

Người Jrai với tâm hồn mộc mạc, dù trải qua ngàn đời nay nhưng trong sinh hoạt tâm linh vẫn còn in đậm dấu ấn của tín ngưỡng đa thần. Bà con cho rằng, các vị thần linh từ vị thần lớn giữ chức năng cai quản đến vị thần nhỏ cũng đều có tình cảm như con người. Vì vậy, cúng thần nhiều lễ vật cùng tấm lòng thành kính thì sẽ nhận lại được nhiều sự giúp đỡ và che chở.

Già làng được tín nhiệm mời thực hiện các nghi lễ. Vì đây là lễ cúng mừng lúa mới trong khuôn khổ gia đình nên toàn bộ nghi lễ diễn ra ngay dưới kho đựng lúa của chủ nhà. Tùy vào điều kiện của gia đình, lễ vật có thể lớn, nhỏ khác nhau nhưng bắt buộc phải có 1 con heo, 2 con gà và 3 ghè rượu. Trong đó, 1 ghè rượu và 1 con heo để mời hồn lúa về kho; 1 con gà và 1 ghè rượu để báo tin với tổ tiên và 1 ghè rượu, 1 con gà còn lại để báo với Yang Chư Mố.

Đúng 9 giờ 30 phút, nghi lễ cúng mừng lúa mới bắt đầu. Già làng vận bộ trang phục truyền thống ngồi nghiêm trang trước nơi bày biện lễ vật. Theo thứ tự, đối xứng với thầy cúng qua bàn lễ vật là gia chủ đứng trước, rồi đến người lớn tuổi và dân làng cùng ngồi. Ai nấy đều im lặng hướng về phía bàn lễ vật.

Lễ mừng lúa mới – Gia Lai

Tiếng cồng chiêng nổi lên, các cô gái bắt đầu giã gạo, tiếng thầy cúng vang vọng: “Hỡi Yang! Sợ hồn lúa này bị nhiều chim ăn, rụng nhiều hạt, rơi rớt nhiều giữa đường. Sợ nhiều chim cu bới, chim sẻ tha. Này đây, chúng tôi cúng 1 ghè rượu, 1 con heo để đưa hồn lúa về tận kho, tận chòi, tận nhà tránh hồn phiêu phách lạc. Cầu mong thần hãy phù hộ đưa hồn lúa về tận kho, tận chòi, tận nhà. Đầy hạt dứt lời, chắc hạt dứt quay…”.

Kèm theo đó là lời khấn nguyện thể hiện mong ước không chỉ của riêng gia chủ mà là của cả dân làng: “Xin mời Yang 4 phương hôm nay cùng đến đây ăn mừng lúa mới, cơm mới, uống rượu cần, cầu mong cho dân làng có gà đầy sân, ngựa đầy đàn, bò đầy chuồng, gia đình hòa thuận, cơm no, áo ấm, luôn luôn hạnh phúc”.

Lễ mừng lúa mới – Gia Lai

Theo chế độ mẫu hệ, phụ nữ Jrai luôn là trụ cột gia đình. Vì vậy, bắt đầu nghi lễ thứ 2, bà vợ chủ nhà bước lên rước bàn lễ rót rượu ghè kính cẩn mời thầy cúng cùng các người già trong làng. Rượu rót tới đâu được thầy cúng thêm vào tới đó, đảm bảo các ghè lúc nào cũng tràn đầy như tấm lòng thơm thảo của bà con nơi đây. Kết thúc nghi lễ, thầy cúng vừa khấn vừa mang lễ vật vào chòi để nhập hồn lúa về kho, chờ đến mùa sau xuất lúa gieo trồng.

Kết thúc phần lễ, tất cả khách mời, dân làng cùng gia chủ uống cạn những ghè rượu, hòa mình vào tiếng cồng, tiếng chiêng uyển chuyển, nhịp nhàng. Đây cũng là dịp gia chủ mời bà con, họ hàng, bạn bè các làng lân cận cùng vui chơi ăn uống. Nhà nào đông khách coi như là niềm vinh dự. Vì thế, ngoài việc cúng thần, hồn lúa và tổ tiên cùng với việc cầu mong sức khỏe cho gia đình, người ta đánh cồng chiêng, vui chơi, ca hát suốt nhiều ngày đêm để vui mừng cùng hưởng thành quả của một quá trình lao động nhọc nhằn, vất vả. Đây là một trong những phong tục nhằm gìn giữ, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống từ ngàn xưa cha ông ta để lại.

Gia Lai có lễ hội gì? Trên đây là danh sách những lễ hội tại Gia Lai đặc sắc mà bạn nên tham gia khi du lịch tới miền đất này. Hi vọng bài viết này sẽ giúp các bạn hiểu rõ hơn cuộc sống, những phong tục, tập quán của con người nơi đây. Chúc các bạn có những chuyến du lịch trải nghiệm Gia Lai thật thú vị nhé.

Đăng bởi: Nguyễn Thị Kim Ánh